ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਮੁੱਢ ਤੇ ਲੜਾਈਆਂ - ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ

ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਪੰਥਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ 1920 ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਮਹੰਤਾਂ ਤੋ ਂਕਬਜਾ ਲੈਣ ਲਈ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਸੀ । ਇਸ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 15 ਦਸੰਬਰ 1920 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੁਖੀ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਸਾਜਿਆ, ਇਹ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਜਮਾਤ ਸੀ । ਇਸ ਦਾ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਸਿਆਸੀ ਵਜੂਦ ਨਹੀ ਂਸੀ । 'ਅਕਾਲੀ ਲਹਿਰ' ਦੇ ਲੇਖਕ  ਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਸਾਬਕਾ ਜੱਥੇਦਾਰ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਜੋ ਅੱਤਵਾਦ ਦੌਰਾਨ ਅੱਤਵਾਦ ਦੀ ਭੇਟ ਚੜ੍ਹ ਗਏ । ਪੰਥ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕੀਮਤੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਸਨ, ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਸਿਆਸੀਕਰਨ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ '1922 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰ. ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਝਬਾਲ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਹੇਠ ਸੈਟਂਰਲ ਸਿੱਖ ਲੀਗ ਦੇ ਇਜਲਾਸ ਵਿੱਚ ਲਇਲਪੁਰ ਵਿਖੇ, ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਨ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿੱਦਵਾਨ ਗਿਆਨੀ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਅਗਜੈਕਟਿਵ ਮੈਬਂਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਇੰਚਾਰਜ਼ ਸਨ । ਵਿਰੋਧਤਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਈ ਜੋਧ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਬਰਿਸਟਰ ਲਾਇਲਪੁਰ ਸਨ, ਪਰ ਇਹ ਮਤਾ ਭਾਰੀ ਗਿਣਤੀ ਨਾਲ ਪਾਸ ਹੋ ਗਿਆ' ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੁੱਖ ਰਾਜਸੀ ਪਾਰਟੀ ਬਣ ਗਿਆ ।
    13 ਅਕਤੂਬਰ 1923 ਨੂੰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਰੁੱਧ ਜਮਾਤਾਂ ਕਰਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਤੇ 49 ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਜੇਲ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ।  ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਕੇਸ ਬਣਾ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਫਿਰ ਲਹੌਰ ਕਿਲੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ  । ਇਹ ਕੇਸ ਲਹੌਰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਕੇਸ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ, ਇਸ ਦੀ ਸਮਾਇਤ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਜਨਵਰੀ 1926 ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਐਕਟ ਪਾਸ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਜੇਲ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ 34 ਲੀਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫੁੱਟ ਪੈ ਗਈ । 19 ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰ ਸ੍ਰ. ਬ. ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਤੇ ਗਿਆਨੀ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਐਕਟ ਮੰਨਣ ਦਾ ਬਿਆਨ ਦੇ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ ਤੇ 15 ਲੀਡਰ ਸ੍ਰ. ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੇ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ । ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਸ੍ਰ. ਬ. ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣ ਗਏ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸ੍ਰ. ਮੰਗਲ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਾਹਰ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰ ਲਿਆ । ਅਕਾਲੀਆਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬੱਝ ਗਿਆ । ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਥਕ ਪਾਰਟੀ ਫੇਰ ਸੈਟਂਰਲ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਬਣਾ ਕੇ ਗਿਆਨੀ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮੁਖੀ ਥਾਪ ਦਿੱਤਾ ।
    17 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਸ੍ਰ. ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜੇਲ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹਈ ਕਰ ਗਏ ਤੇ ਆਖਰੀ ਸਮੇ ਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਲੀਡਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਲੀਡਰ ਸਿੱਪ ਮੰਨਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦੇ ਗਏ । ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦਾ ਹੁਕਮ ਵਾਪਿਸ ਲੈ ਲਿਆ ਤੇ ਸਾਰੇ ਬਾਹਰ ਆ ਗਏ । 1926 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਹੋਈਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 69 ਸੀਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਮੀਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 55 ਸੀਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ । ਮਗਰੋ ਂਸਰਬ ਸੰਮਤੀ ਨਾਲ ਬਾਬਾ ਖੜ੍ਹਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣ ਲਿਆ ਤੇ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ । 1929 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰ. ਬ. ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਘਰੇਲੂ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਤੇ ਵਕਾਲਤ ਕਰਕੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ ਅਤੇ ਗਿਆਨੀ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰ ਸੌਪ ਦਿੱਤੇ  । ਪੰਥ ਦੀ ਵੱਡੀ ਲੜਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ । ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜ  ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੌਣਾਂ ਗਹਿਗੱਚ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ 1940 ਤੱਕ ਦੋਵੇ ਂਨਿਰੰਤਰ ਲੜਦੇ ਰਹੇ । 1941 ਵਿੱਚ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਸਮਝੋਤਾ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਮੰਗ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ।
    1947 ਤੋ ਂਬਾਅਦ ਜੱਥੇਦਾਰ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ  ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ, ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਬਜਾ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਵੱਖਰਾ ਦਲ ਬਣਾ ਛੱਡਿਆ ਸੀ। ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ੍ਰ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਰਇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ ਤੇ ਆਪਣਾ ਦਲ ਬਣਾ ਲਿਆ । ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ੍ਰ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਸਨ  । ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਮਖੌਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਜਪਾਨੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਕਹਿੰਦੇ ਸੀ । ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜਿਆਦਾ ਦੇਰ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਨਾ ਟਿਕ ਸਕੇ ਅਤੇ 1953 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵਿੱਚ ਪਰਤ ਆਏ । 1953 ਦੀਆਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਗੋਕੇ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਦਾ ਦਲ ਵੀ ਅਸਲੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਰਿਹਾ।
    1956 ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਰਿਜਨਲ ਫਾਰਮੂਲਾ ਲੈ ਕੇ  ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਸਮਝੋਤਾ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ 1920 ਵਾਂਗ ਧਾਰਮਿਕ ਜਮਾਤ ਰਹਿ ਗਈ । ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਅਸੈਬਂਲੀ ਵਿੱਚ 26 ਤੇ ਪਾਰਲੀਮੈਟਂ ਦੀਆਂ 3 ਸੀਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ ਸਨ । ਪਰ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੇ ਸੁਨਾਮ ਦੀ ਸੀਟ ਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਰਾਜਾ ਮਹੇਸ਼ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਥਾਪੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ । 1958 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ  ਜੀ ਤੇ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਵਿੱਚ ਦੂਫੇੜ ਪੈ ਗਿਆ । ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੇ ਐਮ.ਐਲ.ਏਜ਼ ਨੂੰ ਵਾਪਿਸ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਸਿਰਫ 5 ਐਮ.ਐਲ.ਏ. ਸ੍ਰ. ਆਤਮਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜੱਥੇਦਾਰੀ ਹੇਠ ਵਾਪਿਸ ਆਏ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰ. ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ, ਧੰਨਾ ਸਿੰਘ ਗੁਲਸ਼ਨ, ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਭਾਰ ਸਿੰਘ ਪੁਰੀ ਤੇ ਹਰਗੁਰਨਾਦ ਸਿੰਘ ਸਨ ਬਾਕੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ । ਗਿਆਨ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੂੰ ਸ੍ਰ. ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਲਾਲਪੁਰਾ ਰਾਹੀ ਂਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵਿੱਚ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ, ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਨੇ ਪੰਥ ਸੇਵਕ ਦਲ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਸਮੇ ਂਸ੍ਰ. ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਰਾੜੇਵਾਲਾ ਮਾਲਵਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਕਰਤਾ ਧਰਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰ. ਕੈਰੋ ਂਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਰਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜਮਾਤ ਦਸਮੇਸ਼ ਪੰਥਕ ਦਲ ਬਣਾ ਲਿਆ । 1960 ਦੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਚੌਣਾਂ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤਿੰਨਾਂ ਨੇ ਰਲ ਕੇ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਬੋਰਡ ਰਾਹੀ ਂਚੌਣਾਂ ਲੜੀਆਂ ਪਰ ਭਾਰੀ ਅਸਫਲਤਾ ਹੋਈ । ਸਿਰਫ ਸ੍ਰ. ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਲਾਲਪੁਰਾ 4-5 ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਜਿੱਤੇ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਬੋਲਬਾਲਾ ਵੱਧ ਗਿਆ ।
    1960-61 ਵਿੱਚ  ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਕਾਰਨ ਸੰਤ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵਰਤ ਰੱਖਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਤ ਠੀਕ ਸੀ ਉਸ ਨੇ ਸੰਤ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲੀਡਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ । ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਰਤ ਰੱਖਿਆ ਪਰ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਠੀਕ ਨਹੀ ਂਸੀ । ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਡਿਕਟੇਟਰੀ ਜੱਥੇਦਾਰ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਗੁੱਜਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸੰਤ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦੇ ਗਏ ਸਨ । ਸੰਤ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਅਜਿਹੇ ਹਾਵੀ ਹੋਈ ਕਿ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਨੂੰ ਪਿਛਾੜ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਲ  ਅਸਲੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਦੋ ਂਕਿ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਦਾ ਦਲ ਠੀਕ ਸੀ । ਅਖੀਰ ਨੂੰ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਦਾ ਦਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ  ਚਲਾਣੇ ਪਿੱਛੋ ਂਸੰਤ ਦਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਲ ਗਿਆ । ਸੰਤ ਫਤਿਹ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚਲਾਣੇ ਤੋ ਂਬਾਅਦ 1972 ਵਿੱਚ  ਜੱਥੇਦਾਰ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਤੁੜ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣ ਗਏ । ਇਸ ਤੋ ਂਬਾਅਦ 1975 ਵਿੱਚ ਐਮਰਜੈਸੀਂ ਦਾ ਮੋਰਚਾ ਲੱਗ ਗਿਆ  ਪਰ ਤੁੜ ਸਾਹਿਬ ਤੋ ਂਚੱਲ ਨਾ ਸਕਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਬਾਂਗ ਡੋਰ ਸੰਤ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੌਪ ਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ । ਤੇ ਸੰਤ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਐਮਰਜੈਸੀਂ ਵਿਰੁਧ ਮੋਰਚੇ ਕਾਰਨ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚਮਕ ਪਏ । 1977 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਜੱਥੇਦਾਰ ਜਗਦੇਵ ਸਿੰਘ ਤਲਵੰਡੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਅਜਮਾਈ ਕੀਤੀ ਤੇ ਆਪਣੀ ਹੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ 1979 ਵਿੱਚ ਮੰਮੋਰੰਡਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਪਤਲੀ ਪੈਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ।
    ਸੰਤ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਪੂਰੇ ਜਲਾਲ ਨਾਲ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਤੇ ਕਾਬਜ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਸਲੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਬਣ ਗਿਆ । ਜੱਥੇਦਾਰ ਤਲਵੰਡੀ ਦਾ ਦਿੱਲੀ ਮੋਰਚਾ ਫੇਲ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਸੰਤ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਗਈ । ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਤੋ ਂਬਾਅਦ ਵੀ ਸੰਤ ਲੌਗੋਵਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਗਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰਜੀਵ ਲੌਗੋਵਂਾਲ ਸਮਝੋਤਾ ਕੀਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋ ਂਬਾਅਦ ਸ੍ਰ. ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲਾ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਤੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਬਣੇ । ਬਰਨਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਨਵੀ ਂਰਿਵਾਇਤ ਤੋਰ ਦਿੱਤੀ, 1985 ਦੀਆਂ ਚੌਣਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਨਾਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਕੜ ਢਿੱਲੀ ਹੀ ਰਹੀ ਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਬਾਦਲ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਜਨਮ ਲੈ ਗਏ । 1989 ਵਿੱਚ ਸ੍ਰ. ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦਾ ਦਲ ਕਾਫੀ ਮਕਬੂਲ ਸਾਬਿਤ ਹੋਇਆ 9 ਸੀਟਾਂ ਪਰਲੀਮੈਟਂ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤ ਗਏ ਪਰ ਡਿਸਪਲਨ ਦੀ ਅਣਹੋਦਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਕੁੱਝ ਖੇਰੂ ਖੇਰੂ ਹੋ ਗਿਆ । ਭਾਵੇ ਂਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਜੱਥੇਦਾਰ ਟੌਹੜਾ ਇਕੱਠੇ ਸਨ ਪਰ ਸਮੇ ਂਸਮੇ ਂਸਿਰ ਅੱਡ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ । ਜੱਥੇਦਾਰ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ 1993-94 ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਪਰ ਸ੍ਰ. ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਆਪਣੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਰਾਹੀ ਂਅੱਡ ਹੀ ਰਹੇ । ਸਮੇ ਂਅਨੁਸਾਰ ਕਦੇ ਮਹੰਤ ਸੇਵਾ ਦਾਸ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ  ਬੜੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਬਣਦੇ ਗਏ । 1997 ਦੀਆਂ ਚੌਣਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਮਜਬੂਤੀ ਨਾਲ ਜਿੱਤਿਆ ਕਿਉ ਂਕਿ ਸਾਰੇ ਇਕੱਠੇ ਸਨ ਪਰ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਹੀ ਜੱਥੇਦਾਰ ਟੌਹੜਾ ਅਤੇ ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਆ ਗਿਆ । ਟੌਹੜਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਰਬਹਿੰਦ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਬਣਾ ਲਿਆ । ਅੱਜ ਵੀ ਬਾਦਲ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, 1920 ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਦਲ ਹਨ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ 2-3 ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਹਨ । ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਚੰਦੂਮਾਜਰਾ ਦੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵਿੱਚ ਰਲਣ ਨਾਲ ਲੌਗੋਵਾਲ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਤਕਰੀਬਨ ਭੋਗ ਹੀ ਪੈ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਅਜੇ ਵਜੂਦ ਖਤਮ ਨਹੀ ਹੋਇਆ ।
    ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਉਮਰ 100 ਸਾਲ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਪਰ ਸਮੇ ਂਸਮੇ ਂਸਿਰ ਕਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਬਣਦੇ ਤੇ ਟੁੱਟਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਟਕਸਾਲੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਮੋਢੀ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਪੁਰਾ ਹਨ। ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਸੇਖਵਾਂ ਤੇ ਜੱਥੇ. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਅਜਨਾਲਾ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਦਲ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਛੱਡਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜਸਟਿਸ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਸਰਸੇ ਵਾਲੇ ਸਾਧ ਦੇ ਨਜਦੀਕ ਪਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਤਾਂ ਇਹ ਚੁੱਪ ਰਹੇ। ਹੁਣ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੀ ਚੋਣ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਵੱਖਰੀ ਲੜਾਈ ਲੜਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਹੋਰ ਵੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਬਣਦੇ ਰਹਿਣਗੇ। ਲੜਾਈਆਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲਾਂ ਦੀ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ। ਮੰਨਣਾ  ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਤੇ ਕਾਬਜ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਅਸਲ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।


ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ,
 ਰਿਟ: ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ.,
ਪੀਰਾਂ ਵਾਲਾ ਗੇਟ, ਸੁਨਾਮ
ਮੋਬ: 98150-37279