ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ : ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਕਲਪ - ਐਡਵੋਕੇਟ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੰਵਰ
ਰੱਬ ਜੀ ਨੂੰ ਅਕਾਲਪੁਰਖ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਵਰਗੇ ਕਈ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਰੱਬ ਜੀ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ''ੴ'' ਦਾ ਇਕ ਚਿਨ ਬਣਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ''ਨਾਮ'' ''ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ'' ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ''ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ'' ਦੇ ਕਈ ਗੁਣਾ ਦਾ ਵਰਨਣ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਇਸੇ ''ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ'' (ਗੁਣਾ ਦੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ) ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਵਾਸਤੇ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸੇ ''ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ'' ਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ: ਨਾਨਕ ਗਾਵੀਐ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ॥ (ਗ:ਗ:ਸ: ਪੰਨਾ-2)। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਬਾਣੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਚਿਆਰ ਬਨਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ''ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ'' ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਕੇ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਸਚਿਆਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਿਹਬ ਨੇ ''ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ'' ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ''ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ'' ਦਾ ਇਸ ਰੂਪ ਵਿਚ 523 ਵਾਰ ਉਲੇਖ ਕਰਨਾ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿਚ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦਿਆ ਸੱਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੈਦਿਕ ਜਾਂ ਸਨਾਤਨੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਰੱਬ ਜੀ ਭਾਵ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਤਿੱਨ ਸਰੂਪਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੱਨਾਂ ਸਰੂਪਾਂ ਵਾਲੇ ਰੱਬ ਭਾਵ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਨਿਕਾਰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਕੇਵਲ ਇਕ ਹੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ''ਓਾ'' ਦੇ ਚਿਨ ਨਾਲ ਏਕਾ ਲਗਾ ਕੇ ''ੴ'' ਬਣਾ ਕੇ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ ਜਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਕੇਵਲ ਇਕ ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸੇ ''ੴ'' ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣਾ ਹੀ ਰੱਬੀ ਮਿਲਾਪ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਇਕ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਇਸ ''ੴ'' (ਪਰਮਾਤਮਾ) ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਅਪਨਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ''ਸਤਿਗੁਰ'' ਇਕ ਰਸਤਾ ਜਾਂ ਸਾਧਨ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਦਿ'' ਭਾਵ ਮੰਜ਼ਲ (ਪਰਮਾਤਮਾ) ਦੀ ਪਰਾਪਤੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ''ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ'' ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
''ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ'' ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਠੀਕ ਸਮਝ ਕੇਵਲ ਅੱਖਰੀ ਅਰਥ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦੀ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅੰਤਰੀਵ ਭਾਵ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਸਮਝ ਕੇ ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੀ ਠੀਕ ਸਮਝ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ''ੴ'' ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ : ਪਰਮਾਤਮਾ (ਰੱਬ) ਇਕ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ ਹੈ। ਫਿਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ: ਗਾਵੀਐ ਸੁਣੀਐ ਮਨਿ ਰਖੀਐ ਭਾਉ॥(ਗ:ਗ:ਸ: ਪੰਨਾ-2)। ਭਾਵ ਇਸ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਦੇ ਉਪਰੰਤ ''ੴ'' ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਅਪਨਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ਰੀਆ ਹੈ ਸਤਿਗੁਰ। ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਕਿਰਪਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਭਾਵ ''ੴ'' ਦੀ ਸੋਝੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਹੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਹੈ।
ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸੋਝੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਨੂੰ ਵਿਸਥਰ ਵਿਚ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਦਾ ਅੱਖਰੀਂ ਅਰਥ ਤਾਂ ਹੈ ਕਿਰਪਾ। ਇਕ ਕਿਰਪਾ ਤਾਂ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜਾਂ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਵਲੋਂ ਸਭ 'ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਕ ਕਿਰਪਾ ਉਹ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਆਪ ਕਮਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਭਾਵ ਐਸੀ ਕਿਰਪਾ ਜੋ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਇਥੇ ਗੱਲ ''ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ'' ਦੀ ਹੈ, ਭਾਵ ਐਸੀ ਕਿਰਪਾ ਜੋ ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ ਗਿਆਨ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਰਪਾ ਨੂੰ ਕਮਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਜਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਆਪ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਰਪਾ ''ਆਪੇ ਬੀਜਿ ਆਪੇ ਹੀ ਖਾਹੁ ॥'' ਵਾਲੀ ਕਿਰਪਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਰਪਾ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਸਤਿਗੁਰ ਨੂੰ ਲੱਭਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਭਾਵ ਇਹ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰ ਕੌਣ ਜਾਂ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਇਹ ਵੀ ਸਮਝਣਾ ਪਵੇਗਾ।
ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਗੱਲ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਅੱਖਰੀਂ ਅਰਥ ਤਾਂ ਹੋਏ- ਸੱਚਾ ਗੁਰੂ। ਪਰ ਸੱਚਾ ਗੁਰੂ ਕੌਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਐਸੇ ਸੱਚੇ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਲਭਣ ਜਾਂ ਸਮਝਣ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਕੋਈ ਦੇਹ ਧਾਰੀ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਇਸ ਲਈ ਸਤਿਗੁਰ ਵੀ ਕੋਈ ਦੇਹ ਧਾਰੀ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੋਈ ਦੇਹ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਗੁਰੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸਗੋਂ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਗਿਆਨ ਹੀ ਗੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੋਇਆ: ਉਹ ਗਿਆਨ ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਤਿਗੁਰ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਸਤਿਗੁਰ ਦੋ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ: ਸਤਿ+ਗੁਰ। ਸਤਿ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਦਾ ਸੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਭਾਵ ਰੱਬ, ਅਕਾਲਪੁਰਖ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਜਾਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਆਦਿ। ਇਸ ਸਤਿ ਨਾਲ 'ਗੁਰ' ਵੀ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਗਿਆਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਤਿਗੁਰ, ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਐਸਾ ਗਿਆਨ ਜੋ ''ੴ''ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਾਵੇ। ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ ਅਰਥ ਹੋਏ ਉਹ ਸ਼ਬਦ, ਉਹ ਗਿਆਨ, ਜਾਂ ਉਹ ਉਪਦੇਸ਼ ਜੋ 'ਸਤਿ' ਭਾਵ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਸੰਬੰਧੀ ਸੋਝੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ''ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ'' ਹੈ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹ ਗਿਆਨ ਜਾਂ ਉਹ ਉਪਦੇਸ਼ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਅਕਾਲਪੁਰਖ (ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ) ਦੇ ਭਾਵ ਰੱਬੀ ਗੁਣਾਂ ਦੀ, ਜੋ ਸੁਚੱਜੇ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾ ਦੀ ਸੋਝੀ ਆਉਂਦੀ ਹੋਵੇ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ''ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ'' ਦਾ ਭਾਵ ਹੋਇਆ:- ਐਸੀ ਸੋਝੀ, ਗਿਆਨ ਜਾਂ ਉਪਦੇਸ਼ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੀ ਹੋਂਦ ਅਨੁਭਵ ਹੋਵੇ। ਅਕਾਲਪੁਰਖ ਦੀ ਸੋਝੀ ਆਉਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ: ਰੱਬੀ ਗੁਣ, ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ ਵਾਲੇ ਸੁਚੱਜੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣ ਦੀ ਸੋਝੀ ਆਉਣਾ। ਇਸੇ ਸੋਝੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਵਾਸਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਫ਼ਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ: ''ਗਾਵੀਐ ਸੁਣੀਐ ਮਨਿ ਰਖੀਐ ਭਾਉ॥'' ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਜਿਸ ਨੂੰ ''ੴ'' (ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ) ਦੀ ਸੋਝੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਪ੍ਰਸਾਦਿ (ਕਿਰਪਾ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜੋ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਬਾਰੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਫ਼ਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ: ਦੁਖੁ ਪਰਹਰਿ ਸੁਖੁ ਘਰਿ ਲੈ ਜਾਇ॥(ਗ:ਗ:ਸ: ਪੰਨ-2)। ਭਾਵ ਮਨ ਰਾਹੀਂ ਉਪਜਦੇ ਰੋਗ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁਖ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਹੈ ਕਿਰਪਾ ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਮਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਇਹ ਹੈ ''ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ'' ਦਾ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ
ਐਡਵੋਕੇਟ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੰਵਰ
WhatsApp No. +61-468432632
E-mail- kanwar238@yahoo.com
