ਕੀ ਕਿਰਸਾਣੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਈ? - ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਸੋਝੀ ਸੰਭਾਲਣ ਵਕਤ, ਅਰਥਾਤ ਸੱਠਵਿਆਂ ਤੇ ਸੱਤਰਵਿਆਂ ਵਿਚ ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਕਿੰਨੇ ਲਾਣੇ ਆਪਣੀ ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਇਕੱਠ ਅਤੇ ਬਿਹਤਰ ਮਾਇਕ ਹਾਲਤ ਵਜੋਂ ਡਾਂਡੇ ਖਾਂਡੇ ਵਾਲੇ ਲਾਣਿਆਂ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ। ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਿਰਸਾਣੀ ਵੱਡੇ ਲਾਣਿਆਂ ਅਧੀਨ ਬਹੁਤ ਸਫਲ ਅਤੇ ਮਾਇਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਨਿੱਗਰ ਸੀ। ਖੇਤੀ 
ਜੈਵਿਕ ਸੀ, ਬਿਲਕੁੱਲ ਕੁਦਰਤੀ। ਖਰਚਾ ਨਾਮਾਤਰ। ਚੜਸ ਜਾਂ ਖੂਹ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਵਾਰ ਬਲਦਾਂ, ਗੱਡਿਆਂ, ਘੁਲਾੜੀ ਆਦਿ ਦਾ ਬਣਿਆ ਸਾਮਾ ਲੰਮਾ ਅਰਸਾ ਚਲਦਾ। ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਹੱਥਾਂ ਦੀ ਖੇਡ ਸੀ। ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਇਕ ਮੁਖੀਆ ਹੁੰਦਾ, ਤੇ ਸਾਰੇ ਉਸ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨਦੇ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਹੀ ਇਕ ਵਿਆਹਿਆ ਹੁੰਦਾ। ਕਿਸੇ ਲਾਣੇ ਵਿਚ ਇਕੋ-ਇੱਕ ਛੜੇ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਹੁੰਦੀ। ਕਿਸੇ ਮੁਖੀ ਵਿਹੂਣੇ ਲਾਣੇ ਦੀ ਕੋਈ ਮਾਈ ਵੀ ਸਫਲ ਸਰਦਾਰ ਹੁੰਦੀ ਜਿਹੜੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਦੇ ਅਚਾਨਕ ਤੁਰ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਤੇ ਨੂੰਹਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਹੇਠ ਰੱਖਦੀ। ਪਿੰਡ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਸਨ। ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਆਟਾ ਦਾਣਾ, ਮਿੱਠਾ, ਥੰਧਾ, ਕਪੜਾ ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ। ਕਪੜਾ ਘਰ ਹੀ ਬਣਿਆ ਤੇ ਸੀਤਾ ਸਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ। ਮਕਾਨ ਕੱਚੇ ਪੱਕੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇਖੇ ਜਾਂਦੇ, ਲਾਣੇ ਦੇ ਦਰਾਂ ਤੱਕ ਬੋਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਧਾਕਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਦੇਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਕੜ੍ਹਾਹੇ ਗੁੜ ਸੱਕਰ ਨਾਲ ਭਰੇ ਦੇਖਦੇ।
ਏਕਤਾ, ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਕੰਜੂਸੀ- ਇਹ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਲੱਛਣ ਕਿਸੇ ਸੁਲੱਖਣੇ ਲਾਣੇ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ। “ਬੱਲਾ ਬੱਲਾ! ਜੱਟ ਦੇ ਦਰਾਂ ਤੱਕ ਬੋਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਧਾਕਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ।” ਇਹ ਆਮ ਮੁਹਾਵਰਾ ਜਾਂ ਕਹਾਵਤ ਸੀ। ਫੇਰ ਮੱਚੜਾਂ ਦਾ ਲਾਣਾ, ਘੋਰੀਆਂ ਦਾ ਲਾਣਾ, ਕੰਜੂਸਾਂ ਦਾ ਲਾਣਾ, ਭੂਤਾਂ ਦਾ ਲਾਣਾ, ਚੰਗਿਆੜਿਆਂ ਦਾ ਲਾਣਾ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਕਿਸੇ ਟੱਬਰ ਦੀ ਸਰਫ਼ਾ ਕਰਨ, ਸਖਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ, ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ ਝਿੜਕ ਝੰਬ ਕਰਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਅੱਜ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਾਂਗ ਕਾਰਾਂ, ਕੋਠੀਆਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਡਾਂਡੇ ਖਾਂਡੇ ਵਾਲਾ, ਅਰਥਾਤ ਏਕੇ ਕਾਰਨ ਮਜ਼ਬੂਤ ਲਾਣਾ ਪਰਖਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਖਰਚਾ ਕਰਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਹਰ ਪੱਖ ਤੋਂ ਮੁੱਠੀ ਘੁੱਟ ਕੇ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ। ਘਰ ਦੇ ਭੇਤ ਦੀ ਮੁੱਠੀ ਘੁੱਟ ਕੇ, ਖਰਚ ਪੱਖੋਂ ਮੁੱਠੀ ਘੁੱਟ ਕੇ ਰੱਖਣ ਵਿਚ ਹੀ ਸਫਲਤਾ ਸੀ। ਘੁੱਟੀ ਹੋਈ ਮੁੱਠੀ ਪਰਿਵਾਰਕ ਏਕਤਾ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੁੰਦੀ। ਗੈਰਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਲੋਕ ਵੀ ਇਹੀ ਫਾਰਮੂਲਾ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਸਫਲ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ, ਬਾਜ਼ਾਰ ਜਾਂ ਮੰਡੀ ਦਾ ਸਫਲ ਕਿਰਸਾਣੀ ਵਿਚ ਦਖ਼ਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹੱਟੀ ਭੱਠੀ ਜਾਣ-ਬੈਠਣ ਜਾਂ ਚਾਬਤ ਚਾਟ ਖਾਣ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਇਹ ਕਿਰਸਾਣੀ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਸਫਲ ਸੀ। ਸੱਠਵਿਆਂ ਸੱਤਰਵਿਆਂ ਵਿਚ ਆਏ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਵੇਲੇ ਹੋਰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋਈ। ਅੱਸੀਵਿਆਂ ਤੱਕ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੀ।
ਦਲਿੱਦਰੀ, ਅਮਲੀ, ਵੈਲੀ, ਨਸ਼ਈ ਤੇ ਆਲਸੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪੱਖੋਂ ਫੁੱਟ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਤੇ ਗੈਰਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਅਸਫਲ ਸਨ। ਕਿਰਸਾਣੀ ਦੇ ਪਤਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਛੁਪੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਨੇ ਇਕੱਲੀ ਕਿਰਸਾਣੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਸਮੁੱਚੇ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਬਣਾਇਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਦੀ ਨਵਉਸਾਰੀ ਹੋਣ ਲੱਗੀ। ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਸਰਗਰਮ ਹੋਇਆ ਕੰਮ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਈ, ਦਸ ਸਾਲ ਤੱਕ ਖੂਹਾਂ ਖੇਤਾਂ, ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ, ਕਿਸਾਨਾਂ, ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦਸਤਕਾਰਾਂ ਕੋਲ ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਰ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਦੁਖਾਂਤ ਇਹ ਕਿ ਇਹ ਲਿਸ਼ਕਾਰਾ ਥੋੜ੍ਹਚਿਰਾ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ। ਸਾਡੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਨਾ ਸਕੀ। ਖੇਤੀ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਉਪਜ ਆਧਾਰਿਤ ਸਹਿਕਾਰੀ ਜਾਂ ਛੋਟੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਲੱਗਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਸਨ ਜੋ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀਆਂ। ਕਿਰਸਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਖੇਤੀ ਉੱਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੋ ਗਈ। ਵਧੇ ਹੋਏ ਪਦਾਰਥ ਜਾਂ ਮਾਇਆ ਨੇ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਕਈ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਸੱਟ ਮਾਰੀ। ਸਾਡੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਫਜ਼ੂਲ ਖਰਚੀ ਦੀ ਆਦਤ ਪੈ ਗਈ ਮੰਡੀ ਦਾ ਦਖ਼ਲ ਵਧਣ ਲੱਗਿਆ। ਹਰ ਪੱਖ ਤੋਂ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਮੰਡੀ ਉੱਤੇ ਕਿਰਸਾਣੀ ਨਿਰਭਰ ਹੋਈ, ਫੇਰ ਇਸ ਦੀ ਗੁਲਾਮ ਹੋ ਗਈ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਹਰ ਪੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖਰਚਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪਈ ਹੋਈ ਵਾਦੀ ਪੱਕਦੀ ਗਈ। ਵਿਆਹਾਂ ਵਿਚ ਮੰਡੀ ਦੇ ਦਖ਼ਲ ਨੇ ਦਾਜ ਦੀ ਲਾਹਨਤ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ, ਦਿਖਾਵੇ ਨੂੰ ਵਧਾਇਆ, ਮੈਰਿਜ ਪੈਲੇਸ ਕਲਚਰ ਨੇ ਆਮ ਕਿਰਸਾਣੀ ਦਾ ਜੀਉਣਾ ਹਰਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੱਠਵਿਆਂ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਬਰਾਤ ਨੂੰ ਭਾਂਤ ਸੁਭਾਂਤੀਆਂ ਮਠਿਆਈਆਂ ਤੇ ਪਕਵਾਨ ਪਰੋਸਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਵਿਆਹ ਬੜੇ ਸਾਦੇ, ਘਰੇਲੂ ਮਠਿਆਈ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੁੰਦੇ।
ਕਿਰਸਾਣੀ ਵਿਚ ਫਜ਼ੂਲ ਖਰਚੀ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਮਾੜਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਗਿਰਾਵਟ ਵੱਲ ਧੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਮੁੱਠੀ ਘੁੱਟ ਕੇ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਪੁਰਾਣੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੁਖੀਏ ਖਤਮ ਜਾਂ ਲਾਚਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਟੁਕੜੇ ਵੰਡ, ਕਿਸੇ ਜੀਅ ਦਾ ਨੌਕਰੀ ਪੇਸ਼ਾ ਨਾ ਹੋਣਾ, ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਬਾਹਰੋਂ ਇਮਦਾਦ ਨਾ ਮਿਲਣੀ, ਫਸਲਾਂ ਉੱਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਲਾਗਤ ਦਾ ਆਮਦਨ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਧਦੀ ਜਾਣਾ, ਨਵੇਂ ਫਾਰਮੀ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਰਵਾਇਤੀ ਬੀਜਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵੱਧ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਲੱਗਣਾ, ਰਵਾਇਤੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਵਾਲੀ ਮੌਜੂਦਾ ਖੇਤੀ ਨੇ ਕਿਸਾਨੀ ਨੂੰ ਕੰਗਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜੱਟ ਹਉਮੈ ਨੇ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣਾ ਟਰੈਕਟਰ, ਆਪਣੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਇਕ ਸਮਾਂ ਅਜਿਹਾ ਆਇਆ, ਕਿਸਾਨ ਖੂਹ ਖੇਤ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟਦਾ ਗਿਆ। ਸਦਾ ਖੇਤ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਨ ਵਾਲਾ ਕਿਰਤੀ ਕਾਮਾ ਹੁਣ ਚਿੱਟਕਪੜੀਆ ਬਣ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਜਾਂ ਸਕੂਟਰ ਉੱਤੇ ਅੱਡੀ ਮਾਰ ਕੇ ਸਿਰਫ਼ ਮੋਟਰ ਜਾਂ ਬੰਬੀ ਦਾ ਬਟਨ ਦਬਾ ਕੇ ਮੁੜ ਘਰ ਆਉਣ ਲੱਗਿਆ ਜਾਂ ਖੇਤੀ ਖਸਮਾਂ ਸੇਤੀ ਭਈਆਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਦਿੱਤੀ। ਮੁਕਤਸਰੀ ਕੁੜਤੇ ਪਜਾਮੇ ਪਾ ਕੇ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰਾਂ ਦੀ ਜੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਕਰਨੀ ਰੁਤਬੇ ਦੀ ਪਛਾਣ (ਸਟੇਟਸ ਸਿੰਬਲ) ਸਮਝਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ। ਬੈਂਕਾਂ ਵਲੋਂ ਮਿਲਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਕਰਜ਼ਾ ਚੁੱਕਣਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਕਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਫਜ਼ੂਲ ਖਰਚੀ, ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਮਾਨਸਿਕ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਅੱਗੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਬੇਰੁਖੀ ਤੇ ਵਧਦੇ ਖਰਚਿਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅੱਜ ਵੀ ਨਵੀਨਤਾ ਨੂੰ ਪਰਨਾਏ, ਮੁੱਠੀ ਘੁੱਟ ਕੇ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ, ਆਪ ਖੇਤ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਨ ਵਾਲੇ, ਡੇਅਰੀ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੁਝ ਕਿਸਾਨ ਸਫਲ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕਈ ਮਿਸਾਲਾਂ ਹਨ। ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਸਫਲ ਹੋਏ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਢੰਗ ਵੀ ਦੇਖੇ ਪਰਖੇ ਸਹਾਈ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਲੋਕ ਆਲੂ ਬੀਜਦੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਉਪਰ ਵਿਚਾਰੇ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰ ਕੇ ਕਰਜ਼ਾਈ ਹੋ ਗਏ। ਤੀਜਾ ਹਿੱਸਾ ਪਿੰਡ ਵਿਕ ਗਿਆ। ਐਪਰ ਅਜੇ ਵੀ ‘ਕੋਈ ਹਰਿਆ ਬੂਟ ਰਹਿਓ ਰੀ’ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਦੋ ਨੌਜਵਾਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਜੋ ਹਰ ਵਕਤ ਖੂਹ ਖੇਤ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਦੇ। ਨੌਕਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਰ ਡਿਊਟੀ ਹੱਥੀਂ ਨਿਭਾਉਂਦੇ। ਸਾਡੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੱਛੀਆਂ ਕੱਟੀਆਂ ਪਾਲਣੀਆਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਹ ਦੂਜੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੀ ਜੂਠ-ਕਾਠ ਨਾਲ ਹੀ ਹਰ ਸਾਲ ਇਕ ਦੋ ਵਹਿੜੀਆਂ ਝੋਟੀਆਂ ਪਾਲ ਕੇ ਵੇਚਣਯੋਗ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ। ਖੇਤੀ ਦੀ ਆਮਦਨ ਨਾਲ ਅੱਜ ਵੀ ਦੂਜੇ ਚੌਥੇ ਸਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦ ਰਹੇ। ਆਲੂਆਂ ਦੀ ਫਸਲ ਨੇ ਜਿਥੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਵੱਲ ਧੱਕਿਆ, ਉਥੇ ਇਕ ਸਫਲ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੀ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਭੇਤ ਦੱਸਦਾ ਹੈ: “ਅਸੀਂ ਆਲੂਆਂ ਦੀ ਫਸਲ ਦਾ ਹੋਇਆ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ। ਅਗਲੇ ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਮੰਦਾ ਵੀ ਆ ਸਕਦਾ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਨਵੀਂ ਜਾਗਰਤੀ, ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਲਾਲਸਾ, ਪੱਛਮ ਦੇ ਦਖ਼ਲ, ਮੰਡੀ ਦੇ ਗਲਬੇ ਨੇ ਸਾਡਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਬਦਲ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ‘ਪੱਤ ਝੜੇ ਪੁਰਾਣੇ ਵੇ/ਰੁੱਤ ਨਵਿਆਂ ਦੀ ਆਈ ਐ’, ਦਾ ਲੋਕ ਗੀਤ ਸਮਾਜ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿਚ ਵੀ ਸੱਚ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅੱਜ ਛੋਟੀ ਮੋਟੀ ਅਹੁਰ ਠਹੁਰ ਹੋਣ ਵੇਲੇ ਅਸੀਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਵਲੋਂ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਤ੍ਰਿਫਲੇ ਦੀ ਫੱਕੀ ਨਾਲ ਰਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਛੱਡੋ। ਛੋਟੀਆਂ ਆਮ ਮਰਜ਼ਾਂ ਲਈ ਵੀ ਦਵਾਈਆਂ ਉੱਤੇ ਵਾਧੂ ਖਰਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਜਵਾਕ ਸੱਕਰ ਘਿਓ, ਕੜ੍ਹਾਹ ਪਰਸ਼ਾਦ, ਪੰਜੀਰੀ ਜਾਂ ਮਿੱਠੇ ਚੌਲਾਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਵਿਰਦੇ ਵਰਚਦੇ। ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਪਕੌੜੀਆਂ, ਲੇਅਜ਼, ਪੀਜ਼ੇ, ਬਰਗਰ ਆਮ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਦਾਲਾਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਖਰਚੇ ਹੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ। ਫੋਨ ਪੈਕ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਫੀਸਾਂ, ਪੈਟਰੋਲ ਅਤੇ ਬਿਲਾਂ ਦੇ ਖਰਚੇ ਗੈਰਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਰੋਜ਼ਮੱਰਾ ਦੇ ਖਰਚਿਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ।”
ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੀ 370 ਏਕੜ ਵਾਹੀ ਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਕ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ 300 ਏਕੜ ਬਾਹਰਲਿਆਂ ਨੇ ਬਾਕੀ ਪਿੰਡ ਵਿਚਲੇ ਸਮਰੱਥ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਖਰੀਦੀ ਹੈ। ਇਥੇ ਹੀ ਮਿਹਨਤੀ, ਜੁਗਤ ਨਾਲ ਆਪ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ, ਸਰਫ਼ੇ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗੁਜ਼ਰ-ਬਸਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਚਾਦਰ ਦੇਖ ਕੇ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ ਨਾਲ ਚਲਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬੇਕਾਬੂ ਖਰਚੇ, ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਤੋਂ ਸੱਖਣੀ ਖੇਤੀ, ਟੱਬਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਅਤੇ ਅਯਾਸ਼ੀ ਵਿਚ ਗ਼ਲਤਾਨ ਰਹਿ ਕੇ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਬਿਗਾਨੇ ਹੱਥੀਂ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸਾਨੀ ਹੈ। ਹਾਲਤਾਂ ਉਹੀ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲੋਕ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਖਰੀਦ ਰਹੇ, ਜਦੋਂਕਿ ਦੂਜੇ ਵੇਚ ਕੇ ਵਿਹਲੇ ਹੋ ਗਏ। ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੀ ਮਾਲਕੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਛੱਡੋ। ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪਿੰਡ ਜਾਂ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਮਹਿੰਗੇ ਭਾਅ ਠੇਕੇ ਉੱਤੇ ਲੈ ਕੇ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਈ ਮਿਹਨਤੀ, ਉੱਦਮੀ ਗੈਰਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਪਰਿਵਾਰ ਬੇਜ਼ਮੀਨੇ ਕਾਸ਼ਤਕਾਰ ਬਣੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਾਂ ਬਹੁਤੀ ਆਪਣੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਆਲਸੀ ਮਾਲਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਜਿਊਂਦੀ ਜਾਗਦੀ ਉੱਤਮ ਮਿਸਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਾਂ ਬਹੁਤੀ ਉਸ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਕੁਝ ਕਰ ਕੇ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਤਕੜੀ ਵੰਗਾਰ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਕਿਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਜ਼ਬਤੀ ਉੱਤੇ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਸਦਕਾ ਕਾਮਯਾਬ ਕਿਸਾਨ ਸਾਬਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਆਪਣੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਸਫਲ ਖੇਤੀ ਕਰ ਕੇ ਕਿਰਤ ਸਹਾਰੇ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਏ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਲਾਣੇ ਵੀ ਹਨ। ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਹੈ : ਸਮੁੱਚੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਲੋਂ ਖੇਤੀ ਵਿਚ ਆਪ ਜੂਝਣਾ। ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਜੋ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਜਾਂ ਕੰਮ ਮਿਲੇ ਉਹ ਕਰਨੋਂ ਨਾ ਝਿਜਕਣਾ। ਕਿਸੇ ਵਿਉਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰਫ਼ੇ ਵਾਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਊਣਾ। ਅਯਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਬਚੇ ਹੋਣਾ।
ਉਪਰੋਕਤ ਗੁਣਾਂ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਪੁਰਾਣੀ ਕਿਸਾਨੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸੀ। ਸੱਠਵਿਆਂ ਸੱਤਰਵਿਆਂ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਸਫਲਤਾ, ਸਕੀਮ ਤੇ ਸਿਰੜ ਜੁਗਤ ਨਾਲ ਸਫਲ ਹੋਏ ਇਕ ਅਨਪੜ੍ਹ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਨਾਉਂ ਦੱਸਣ ਵਿਚ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਸੀ ਮਰਹੂਮ ਸਿੰਘ ਸਭੀਆ ਮਲਕੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ ਜਿਸ ਨੇ ਪੰਜਾਹਵਿਆਂ ਵਿਚ ਘਰੋਂ ਮਿਲੀ ਚਾਰ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਕਿਸਾਨੀ ਸਫ਼ਰ ਆਰੰਭਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਆਪ ਦੱਸਣ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਮਸ਼ੀਨ ਲਿਜਾ ਕੇ ਖੰਡ ਕੱਢਦਾ ਰਿਹਾ। ਬੇਹੱਦ ਮਿਹਨਤ, ਸਿਰੜ, ਸਕੀਮ ਤੇ ਦਿਆਨਤਦਾਰੀ ਨਾਲ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਆਲੂਆਂ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਮੋਢੀ ਉਹ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਕਿਸਾਨੀ ਤੋਂ ਪਿੰਡ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਿਸਾਨ ਬਣਿਆ। ਉਸ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਕੁਝ ਫਾਰਮੂਲੇ ਜੋ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲੋਂ ਸੁਣੇ ਸਨ ਇਥੇ ਸਾਂਝੇ ਕਰਦਾ ਹਾਂ :
“ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦਣੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਘਰ ਵਿਚਲਾ ਵੇਚਣਯੋਗ ਸਾਰਾ ਮਾਲ ਧਨ ਲਗਾ ਦਿੰਦਾ। ਚੰਗਾ ਪਸ਼ੂ, ਘਰ ਪਈ ਜਿਣਸ, ਗਹਿਣਾ-ਗੱਟਾ, ਸਭ ਫਰੋਖ਼ਤ ਕਰਨ ਤੇ ਸਹਿਕਾਰੀ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣ ਦੀ ਘੌਲ਼ ਨਾ ਕਰਦਾ।”
“ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਸਕੀਮ ਨਾਲ਼ ਮੈਂ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਪਹੀਏ ਲਾ ਕੇ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤੇ ਜੀ। ਵਿਰਾਸਤੀ ਥੋੜੇ ਸਿਆੜਾਂ ਤੋਂ ਥੋਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੇਟ ਵਿਚ ਬਹੁਤੇ ਬਣਾਏ, ਵਾਹੇ ਅਰ ਫੇਰ ਉਥੋਂ ਵੇਚ ਕੇ ਭੁੱਟੇ ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਪਿੰਡ ਲੈ ਆਇਆ। ਲੱਗ ਗਏ ਨਾ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਪਹੀਏ?”
ਸਰਦਾਰ ਮਲਕੀਤ ਸਿੰਘ ਸਦਾ ਖੇਤ ਵਿਚ ਹੀ ਮਿਲਦੇ।
“ਘਰ ਜਾਂ ਖੇਤ ਦੋ ਹੀ ਟਿਕਾਣੇ ਜੱਟ ਨੂੰ ਸੋਂਹਦੇ ਜੀ। ਕਿਰਤੀ ਕਾਮੇ ਵਾਸਤੇ ਸਿਆਸਤ ਨਿਰੀ ਕੰਮਖੋਈ ਐ। ਏਹ ਲੀਡਰਾਂ ਦਾ ਖੇਲ੍ਹ ਐ।”
ਉਹਨਾਂ ਪੇਂਡੂ ਸਿਆਸਤ ਵਿਚ ਕੁੱਦਣ ਤੋਂ ਵੀ ਪਰਹੇਜ਼ ਕੀਤਾ।
“ਜੱਟ ਦੀ ਘਰੇਲੂ ਵਰਤੋਂ ਵਾਲ਼ੀ ਹਰ ਸਬਜ਼ੀ ਜਾਂ ਦਾਲ, ਪਿਆਜ ਲਸਣ ਉਸ ਦੇ ਖੇਤ ‘ਚ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 10 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੀ ਬੱਚਤ ਏਥੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ”, ਉਹ ਗੱਜ ਵੱਜ ਕੇ ਆਖਦੇ, ਮੌਸਮੀ ਫਲ ਜਿਵੇਂ ਖਰਬੂਜ਼ੇ ਜਾਂ ਅਮਰੂਦ ਮੁਫ਼ਤ ਵੰਡਦੇ। ਆਪ ਖਰਬੂਜ਼ੇ ਦੇ ਬੀਜ ਵਿਕਰੀ ਲਈ ਸੰਭਾਲਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਕਿਸਾਨ ਸਨ। ਆਮ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਫਸਲ ਬੀਜਦੇ। ਆਲੂ ਬੀਜਣ ਦੇ ਨਾਲ ਸਹਾਇਕ ਧੰਦਾ ਡੇਅਰੀ ਅਪਣਾਉਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਉਹਨਾਂ ਪਾਇਆ ਸੀ।
ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਕਿਸਾਨ ਕਾਮਯਾਬ ਆਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹਿਆ ਲਿਖਿਆ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਸਫਲਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਿਸਾਨ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਮਾਸਿਕ ਆਮਦਨ ਵੀ ਘਰ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ ਇਕੱਠੇ ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਆਦਰਸ਼ਕ ਮਿਸਾਲ ਹਨ। ਵਿਰਾਸਤੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਖ਼ੂਬੀ ਉਹ ਨਸ਼ਾ ਰਹਿਤ ਹੈ। ਇਕ ਨੌਕਰ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਖੇਤ ਵਿਚ ਆਪ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਖੂਹ ਉੱਤੇ ਸਦਾ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਿਆਸਤ ਵਿਚ ਸਰਗਰਮ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦਾ, ਇਸ ਪੱਖ ਤੋਂ ਪੂਰਾ ਸੁਚੇਤ ਹੈ।
ਸਾਡੇ ਬਹੁ ਗਿਣਤੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਖੂਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਉਜਾੜ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਮੋਟਰ ਜਾਂ ਬੰਬੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਦਰਖਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇਗਾ। ਸਿਰਫ਼ ਚੁਬੱਚੇ ਜੋਗੀ ਥਾਂ ਮੋਟਰ ਨੇੜੇ ਛੱਡੀ ਹੋਵੇਗੀ ਜਿਥੇ ਘਾਹ ਫੂਸ ਅੱਟਿਆ, ਇਕ ਅੱਧ ਸਿਓਂਕ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਅੱਧ ਸੁੱਕਾ ਬ੍ਰਿਛ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਚੁਬੱਚਾ ਸੁੱਕਾ ਮਿਲੇਗਾ। ਐਪਰ ਉਸ ਦੇ ਖੂਹ ਉੱਤੇ ਛਹਿਬਰਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਡੰਗਰ ਪਸੂ ਵੀ ਉਥੇ ਰੱਖੇ ਹੋਏ। ਡੰਗਰਾਂ ਲਈ ਵੱਡੀ ਮੱਛਰਦਾਨੀ ਲਾਈ ਹੋਈ। ਉਹ ਹਰ ਸਾਲ ਇਕ ਦੋ ਵੱਛੀਆਂ ਕੱਟੀਆਂ ਪਾਲ਼ ਕੇ ਵੇਚਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਦੁੱਧ ਨਾਲ ਪਾਲ਼ਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਖੂਹ ਉਪਰ ਹਰ ਤਰਾਂ ਦੀ ਮੌਸਮੀ ਸਬਜ਼ੀ ਮਿਲੇਗੀ। ਫਲਦਾਰ ਦਰਖਤ ਹਨ। ਉਹ ਹੋਰ ਜ਼ਮੀਨ ਵੀ ਠੇਕੇ ਉੱਤੇ ਲੈ ਕੇ ਵਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਠੇਕੇ ਦਾ ਰੇਟ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ 60 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਏਕੜ ਹੈ। ਉਹ ਹਰ ਦੂਜੇ ਚੌਥੇ ਸਾਲ ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਮੀਨ ਬੈਅ ਖਰੀਦਦਾ ਹੈ। ਸਾਂਝੀ ਕਬੀਲਦਾਰੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਚਲਦੀ ਹੈ।
ਪਿੰਡ ਦੀ ਇਕ ਮਿਸਾਲ ਹੋਰ ਲਉ। ਅੱਜ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦਾ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਸਿਰੜ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਫਲ ਹੋਇਆ ਇਕ ਹੋਰ ਕਿਸਾਨ ਹੈ। ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਕਿੰਨੇ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਹੋਰ ਰਵਾਇਤੀ ਫਸਲਾਂ ਨਾਲ ਆਲੂ ਲਾਉਂਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਪਰੋਕਤ ਜ਼ਿਕਰ ਮੁਤਾਬਕ, ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਇਸ ਫਸਲ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਮੰਦੇ ਨੇ ਕਈ ਜੱਟਾਂ ਨੂੰ ਫੇਲ੍ਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਇਸ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਫਾਰਮੂਲਾ ਉਸ ਵਲੋਂ ਦੱਸਿਆ ਗੌਲਣਯੋਗ ਹੈ: “ਅਸੀਂ ਮਹਿੰਗੇ ਭਾਅ ਵੇਚੇ ਆਲੂਆਂ ਦੀ ਬੱਚਤ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਗੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਆਮ ਮੰਦਾ ਆਉਣਾ ਹੈ। ਤੀਜੇ ਚੌਥੇ ਸਾਲ ਦਾ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਵੀ ਮਾੜੇ ਸਮੇਂ ਵਾਸਤੇ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਸੰਭਾਲ਼ਿਆ ਜਾਂਦੈ। ਬੱਸ। ਇਉਂ ਸਰਕਲ ਚੱਲੀ ਜਾਂਦਾ। ਹੋਰ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਹੱਫਲ ਕੇ ਵਾਧੂ ਆਮਦਨ ਨੂੰ ਖਰਚ ਖਿੰਡਾ ਦਿੰਦੇ। ਮੰਦੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਾ ਕਰਦੇ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਜਾਂਦੇ।”
ਉਸ ਦਾ ਇਹ ਆਖਣਾ ਆਮ ਕਰ ਕੇ ਦਰੁਸਤ ਹੈ ਪਰ ਖ਼ਾਸ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਖੇਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਸਰਵਿਸ ਪੇਸ਼ਾ ਜੀਅ ਦੀ ਆਮਦਨ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਹੋਵੇ ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲੇ ਕਿਸਾਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਸਫਲਤਾ ਸੁਖਾਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਇਮਦਾਦ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਵਿਦੇਸ਼ ਵੱਸਦਾ ਭਰਾ ਮਦਦ ਨਾ ਵੀ ਦੇਵੇ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਗਾਰੰਟੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬੇਫ਼ਿਕਰੀ ਬਖਸ਼ਦੀ। ਨਸ਼ਾ ਰਹਿਤ ਹੋਣਾ ਵੀ ਇਸ ਨੌਜਵਾਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਸਿਆਸਤ ਦਾ ਸੁਆਦ ਦੇਖ ਕੇ ਇਸ ਪੱਖ ਤੋਂ ਤੋਬਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਇਹ ਗੱਲ ਤਾਂ ਸੌ ਫੀਸਦੀ ਸਹੀ ਹੈ। ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀ ਦੀ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਂਹ ਨਹੀਂ ਫੜੀ, ਜਿਵੇਂ ਹਰਾ ਇਨਕਲਾਬ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਲਾਲਚਵੱਸ ਆਪਣੀ ਲੋੜ ਅਤੇ ਖੁਦਗਰਜ਼ੀ ਲਈ ਫੜੀ ਸੀ। ਅੰਨਦਾਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਾਰੀ ਆਮ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਾਲ ਉੱਤੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਮੰਡੀ ਦੇ ਦਖਲ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਤਾਂ ਕੀ ਦੇਣੀ ਸੀ ਸਗੋਂ ਆਪ ਮੰਡੀ ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਅਮੀਰ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਕਾਰਪੋਰੇਟਾਂ ਨੂੰ ਰਹਿੰਦੀ ਖੂੰਹਦੀ ਕਿਰਸਾਣੀ ਉੱਤੇ ਸ਼ਰੇਆਮ ਝਪਟਣ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਛੁੱਟੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਚਲਤ ਰਲੇ ਮਿਲੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਿਸਟਮ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਦੇ ਨਾਲੋ-ਨਾਲ ਚਲਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਦਾਰੇ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਏ, ਫੇਰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਿਰਫ਼ ਜੀਰੀ ਕਣਕ ਲਈ ਉਕਸਾਈ ਕਿਰਸਾਣੀ ਨੂੰ ਫਸਲਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਬਦਲ ਦੇਣਾ, ਜਿਣਸਾਂ ਦੇ ਭਾਅ ਨੂੰ ਮਹਿੰਗਾਈ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ, ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਆਧਾਰਤ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਲਾਉਣਾ, ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਜਿ਼ੰਮੇਵਾਰੀ ਸੀ। ਆਖ਼ਰ ਸਟੇਟ ਦਾ ਰੋਲ ਕੀ ਹੁੰਦਾ? ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਹੀ ਭਾਅ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਖਪਤਕਾਰ ਨੂੰ ਸਸਤੇ ਭਾਅ ਉੱਤੇ ਉਹੀ ਚੀਜ਼ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣੀ। ਸੋ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਛੱਡੀ ਮੰਡੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਮੇਰੇ ਦਰਸਾਏ ਸਫਲ ਕਿਸਾਨ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਣਗੇ। ਨਿੱਕੀ ਕਿਰਸਾਣੀ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਹੜੱਪੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਰਹਿੰਦੀ ਖੂੰਹਦੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੀ ਸਰਾਲ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਸੁੜ੍ਹਾਕਿਆਂ ਨਾਲ ਨਿਗਲੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਸੰਪਰਕ (ਵ੍ਹੱਟਸਐਪ) : +91-82849-09596
