ਅਮਨ ਸ਼ਾਂਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪੰਜਾਬੀ । - ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਲਾਲਪੁਰਾ

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਇਹ ਗੱਲ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ- ਕਾਲ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ (1839 ਈ.) ਤੱਕ ਕਦੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖ ਵੰਡ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਈ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਸੀ। ਹਿੰਦੂ ਪਰਿਵਾਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਅਰਪਣ ਕਰ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜ, ਵੱਡਭਾਗੀ ਬਣਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਇੱਕ ਨਿਵੇਕਲਾ ਨਿਰਮਲ ਧਰਮ\ ਪੰਥ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ “ਮਾਨਵ ਕੀ ਜਾਤਿ ਸਭੈ ਏਕੋ ਪਹਿਚਾਨਬੋ” ਦੇ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਚਲਦਿਆਂ, ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿ ਕੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਲੜ ਲੱਗਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਆਪਣਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਸੰਚਾਰਿਤ ਕਰਦਿਆਂ ਗੀਤਾ, ਵੇਦਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿਚਲੇ ਕਈ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜ੍ਹਤਾ ਵੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਉਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਹੈ, ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਪਹਿਰੇਦਾਰ/ਸੇਵਾਦਾਰ ਹੈ ਤੇ ਸੰਤ-ਰੂਪ ਹੈ।
1839 ਈ. ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮ੍ਰਿਤੂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਪਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਜੋ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਤੇ ਵੱਡੇ ਅਹਿਲਕਾਰ ਵੀ ਸਨ, ਉਹ ਤਾਂ ਜਲਦੀ ਵੱਖਰੇ ਹੋਣਾ ਮੰਨ ਗਏ ਪਰ ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖਾਂ, ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਪਾਉਣ ਤੇ ਵੰਡਣ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਨੂੰ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨੀ ਤੇ ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਉਣੀ ਪਈ। ਮਸਜਿਦਾਂ ਉਤੇ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਸਿੱਖ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਅਪਰੋਖ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਲੈ ਲਿਆ। ਨਿਰਮਲ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਡੇਰੇ ਤੇ ਬਾਬੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਪਿੰਡ ਦੀ ਧਰਮਸਾਲ ਕੇਵਲ ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਹੋ ਗਈ। ਸ਼ੁਧੀਕਰਨ ਆਦਿ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚ ਘਰ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਲੱਗੀਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਵੀ ਵੱਡਾ ਅਸਰ ਹੋਇਆ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਅਪਣਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਤੇ ਸ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਦਾ ਵੀ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਇਆ। ਧਾਰਮਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਨਾ ਰਿਹਾ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ (1920-25 ਈ:) ਨੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਤੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਗ੍ਰਿਤੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਪਰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਵੱਲੋਂ ਉਸ ਵੇਲੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਧਰਮ ’ਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਭਾਰੂ ਹੁੰਦੀ ਗਈ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਦੇ ਇਲਾਕੇ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧਰਮਾਂ/ਫ਼ਿਰਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਪਾਉਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਬਣੇ। ਮਹਾਂ-ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਸ. ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕੈਰੋਂ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੱਡਾ ਆਗੂ ਬਣ ਗਿਆ। ਮਾਸਟਰ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਬੇਤਾਜ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਦੋ ਵਾਰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਰਲੇਵਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
ਕਾਂਗਰਸ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਪੱਲੇ ਤੇ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਬਹੁਤੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਕੌਮ ਦੀ ਥਾਂ ਨਿੱਜੀ ਸਵਾਰਥ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਅੱਗੇ ਰੱਖਿਆ। ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾ ਕੇ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਰਾਹ ਪਾਇਆ ਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਨਿੱਜੀ, ਜਾਤੀ ਲਾਭ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਰਹੇ। ਕੁਝ ਸਰਕਾਰੀ ਸਿਵਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜੋ ਨੌਕਰੀ ਵਿੱਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਹੇਠ ਬਰਖ਼ਾਸਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਡਾ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਮਸਲੇ ਅੱਜ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਕਈ ਆਗੂ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਹੇ ਜਾਂ ਬਾਹਰ। ਮਸਲੇ ਖੜੇ ਕਰਨੇ ਪਰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵੱਲ ਪਹਿਲ ਨਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ਾਇਦ ਸਿੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਗੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸੱਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਨੀਤੀ ਰਹੀ। ਪੰਜਾਬ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ (1) ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ (2) ਦੂਜਾ ਵੱਡਾ ਧਰਮ ਸਨਾਤਨੀਆਂ ਦਾ ਹੈ ਤੇ (3) ਤੀਜਾ ਰਵਿਦਾਸੀਆ ਤੇ ਮਜ੍ਹਬੀ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਈਸਾਈ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕਰਾਉਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਚੋਣ ਨਤੀਜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਨਹੀਂ।
ਪਿਛਲੇ 45 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਮਲੇ ਜਾਂ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੀ ਗੱਲ ਬੜੇ ਜ਼ੋਰ ਸ਼ੋਰ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂਆਂ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਕਿਧਰੇ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਨਿਰਮਲ ਪੰਥ ਜਿੱਥੇ “ਨਾਨਕ ਸਤਿਗੁਰਿ ਭੇਟਿਐ ਪੂਰੀ ਹੋਵੈ ਜੁਗਤਿ॥ ਹਸੰਦਿਆਂ ਖੇਲੰਦਿਆ ਪੈਨੰਦਿਆ ਖਾਵੰਦਿਆ ਵਿਚੇ ਹੋਵੈ ਮੁਕਤਿ” ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ “ਉਦਮੁ ਕਰੇਦਿਆ ਜੀਉ ਤੂੰ ਕਮਾਵਦਿਆ ਸੁਖ ਭੁੰਚੁ॥ ਧਿਆਇਦਿਆ ਤੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲੁ ਨਾਨਕ ਉਤਰੀ ਚਿੰਤ॥” ਦਾ ਫਲਸਫਾ ਆਨੰਦ, ਇੱਜ਼ਤ, ਸੇਵਾ ਤੇ ਬਹਾਦੁਰੀ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਕੇ ਕੇਵਲ ਕਰਮਕਾਂਡੀ ਬਣੇ ਸਿੱਖ ਆਪਣੀ ਵਡਮੁੱਲੀ ਨਿਰਮਲ ਪਛਾਣ ਧੁੰਦਲੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੋਏ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਸੋਨਾ ਉਗਲਦੀ, ਪਿਆਰ ਤੇ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਸਭ ਨੂੰ ਜੱਫੀ ਵਿੱਚ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਫੇਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਬਿਖਰੇਵੇਂ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦਾ।
ਜੁਲਾਈ 1982 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਅੰਦੋਲਨ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਇਆ ਜੋ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਠਾਰਾ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਨ, ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਲਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਜਸੀ ਰੰਗਤ ਦੇ ਕੇ ਧਰਮਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਰੋਧੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਸਮਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਤੱਤਾ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਮਨ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦੀ ਗੱਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਭੇਜ ਕੇ ਪੂਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸੜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡਾ ਮੁੱਦਾ 10 ਅਕਤੂਬਰ 1983 ਨੂੰ ਸ. ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਮਨ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਨਾ ਰੱਖਣ ਕਾਰਨ ਡਿਸਮਿਸ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਚੰਗੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਹਟਾ ਕੇ ਬਾਹਰਲੇ ਰਾਜਾਂ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਲਿਆ ਕੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਕਮਾਨ ਸੌਂਪਣੀ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਬਿਲਕੁਲ ਅਣਜਾਣ ਸਨ।
ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਲਗਦੇ 550 ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਬਾਰਡਰ ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਵੱਡਾ ਕਾਰਖ਼ਾਨਾ, ਕਾਰੋਬਾਰ ਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦਾ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇੱਥੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਤਸਕਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਡੰਗਰ, ਕੱਪੜਾ, ਅਫ਼ੀਮ, ਸੋਨਾ, ਚਾਂਦੀ, ਹਥਿਆਰ, ਹੈਰੋਈਨ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਪੈਸੇ ਕਮਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਕੰਮ ਬਾਰਡਰ ਤੇ ਬੈਠੇ ਲੋਕ ਕਰਦੇ ਹਨ। 1988 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਵੇਂ ਇੱਥੇ ਕੰਡਿਆਲੀ ਤਾਰ ਲਗਾਈ ਗਈ ਪਰ ਸਮਗਲਿੰਗ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸਮਗਲਰ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਲਿਆ ਕੇ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਲਾਭ ਲਈ ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਤਸਕਰੀ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਅੱਤਵਾਦ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਨਾਲ ਇਹ ਵੱਡੇ ਸਮਗਲਰ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖ਼ਬਰ ਬਣ ਗਏ ਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਵੀ ਚਹੇਤੇ ਹੋ ਗਏ।
1992 ਤੱਕ ਲੱਗੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਜ ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਰਕਾਰਾਂ ਕਾਰਨ ਲੈਂਡ ਮਾਫ਼ੀਆ, ਸੈਂਡ ਮਾਫ਼ੀਆ, ਨਸ਼ਾ ਮਾਫ਼ੀਆ, ਸ਼ਰਾਬ ਮਾਫ਼ੀਆ ਤੇ ਹਰ ਅਪਰਾਧ ਲਈ ਇਹ ਲੋਕ ਹੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ। ਇਹ ਗੱਠਜੋੜ ਪੁਲਿਸ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਬੈਠਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਸਬੂਤ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਤੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵਿਰੁੱਧ ਚੱਲਦੀਆਂ ਪਟੀਸ਼ਨਾਂ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਪੜਚੋਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਿਛਲੇ 25-30 ਸਾਲ ਤੋਂ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਜਕੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਤੋਂ ਉੱਠਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵੱਧ ਰਹੀ ਕਤਲੋਗਾਰਤ, ਲੁੱਟ ਖਸੁੱਟ ਤੋਂ ਨਿਜਾਤ ਪਾਉਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਤਾਂ ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ ਰਾਜ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੱਖ ਹੈ ਡੇਰਿਆਂ ਤੇ ਬਾਬਿਆਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ। ਰਾਜਸੀ ਆਗੂ ਤੇ ਸਮਾਜਸੇਵੀ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਕੇ ਆਪਣੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਕਰਨ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਪਾਤਰ ਨਹੀਂ ਬਣ ਰਹੇ।
ਰਾਜੀਵ-ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਸਮਝੌਤੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੋਕ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਫ਼, ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਹੱਲ  ਲਈ ਕਦੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ ਰਹੇ, ਕਦੇ ਪੰਥਕ ਆਗੂਆਂ ਵੱਲ।  ਫਿਰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਤੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਖ਼ਾਤਮੇ ਲਈ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਖੂੰਡਾ ਤੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਗੁਟਕਾ ਸਾਹਿਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ  ਚੰਗਾ ਲੱਗਾ। ਹੁਣ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭਰਮਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਆਗੂਆਂ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਿਛਲੇ 30-32 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਿਆ ਹੈ, ਫਸੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੌਜੂਦਾ ਪੁਲਿਸ ਤੇ ਚੌਕਸੀ ਤੰਤਰ ਅੱਗੇ ਗੋਡੇ ਟੇਕ ਦੇਣ ਤੇ ਬਚਣ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀਨਾਮਾ ਕਰਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ। ਵਕਤ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਰ ਆਗੂ ਦੀ ਦੁਖਦੀ ਰਗਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਧੀਮੀ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
1920-25 ਈ: ਦੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ‘ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਤੇ ਹੀ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ ਹੋਣ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਤੇ ਵਿਭਚਾਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵੀ ਮਹੰਤਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਤੇ ਲੱਗ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੱਠੀਭਰ ਲੋਕ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਅਮਨ-ਅਮਾਨ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਊਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਸਿਰਜਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਜਸੀ ਪਿੜ ਗ਼ੈਰਹਾਜ਼ਰ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਆਰਥਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਸਭ ਦੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਹਨ। ਖੇਤੀ ਕਿਵੇਂ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੋਵੇ, ਕਾਰਖ਼ਾਨੇ ਕਿਵੇਂ ਆਉਣ, ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਉਦਯੋਗ ਕਿਵੇਂ ਲੱਗਣ, ਇਸ ਲਈ ਰਾਜ ਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਉਹ ਕੰਮ ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹੋਣ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਰਾਜਾਂ ਨਾਲ ਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਰਾਹੀਂ ਹੱਲ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਦਾ ਹੀ ਯਤਨ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਕਦੇ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਵਾਂਗੂ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ, ਨਾ ਵਖਰੇਵਾਂ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।ਪਿਛਲੇ 45 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਭਟਕਾਏ ਗਏ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਭ ਨੂੰ ਉੱਦਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਵਸਾਉਣਾ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੇ ਧਰਮ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨ ਕਿਉਂ ਧਰਮ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਨ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਪਾਰਸ ਰਾਹੀਂ ਪਾਰਸ ਬਣਨ ਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਪੁਜਾਰੀਵਾਦ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨ ਦਾ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ੍ਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਹਿਤਾਂ ਲਈ ਅਨੇਕਾਂ ਕੰਮ ਕੀਤੇ ਹਨ।ਸਹੀ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਮਸੀਹਾ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਜੀ ਦੇ ਦਿਆਲਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਸੂਚੀ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸੇ ਰਾਜਸੀ ਆਗੂ ਨੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਹੋਣ। ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦੇ ਕੰਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ, ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰਕੇ ਕਿਵੇਂ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣ? ਇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਆਮ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕੋਲ ਕਿਵੇਂ ਪੁੱਜੇ ਤੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸੱਥ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਕੌਣ ਕਰੇ? ਇਹ ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਟੁੰਬਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਥੋਂ ਆਉਣ? ਜਿਹੜੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਣ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਹੋਣ ਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰ। ਲੋਕ ਇਨਸਾਫ਼ ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਨਾ ਚੰਗੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ, ਨਾ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਜੋ ਸਹੀ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਸੁਹਿਰਦ 117 ਐਮ.ਐਲ.ਏ. ਅਤੇ 13 ਮੈਂਬਰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰ ਸਕਣ। ਕੇਵਲ ਉਸ ਪਾਸੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰੱਕੀ ਤੇ ਅਸਰ ਦਾ ਮਾਰਗ ਵਿਖਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਚੇਅਰਮੈਨ,
ਕੌਮੀ ਘੱਟਗਿਣਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ
iqbalsingh_73@yahoo.co.in
ਮੋਬਾ: 9780003333