ਨਹੀਂਉਂ ਲੱਭਣੇ ਲਾਲ ਗੁਆਚੇ, ਮਿੱਟੀ ਨਾ ਫਰੋਲ ਜੋਗੀਆ! - ਡਾ. ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਕੈਨੇਡਾ ਵਸਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਦਾ ਸਦੀਵੀ ਵਿਛੋੜਾ
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਨਮੋਲ ਮੋਤੀ ਹਰਜੀਤ 'ਦੌਧਰੀਆ'
ਜਦੋਂ ਦਾ 2025 ਸਾਲ ਚੜਿਆ ਹੈ, ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੇ ਅਨਮੋਲ ਲਾਲ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਕੂਚ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। 11 ਮਾਰਚ ਦਿਨ ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਸਰੀ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਹਸਪਤਾਲ 'ਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਕਾਰਕੁੰਨ ਹਰਜੀਤ ਦੌਧਰੀਆ ਦੇ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਣ ਦੀ ਖਬਰ ਮਿਲੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਜ਼ਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਜਦ ਕਿ ਲੜਕਾ ਲੰਡਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋ ਧੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਟੋਰਾਂਟੋ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਵੈਨਕੂਵਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਖਿੜੇ-ਮੱਥੇ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ, ਹਾਸਿਆਂ-ਮਜ਼ਾਕਾਂ 'ਚ ਰਮਜ਼ ਭਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਨ ਦੀ ਸੋਚ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਰਜੀਤ ਦੌਧਰੀਆ' ਨੇ ਲੰਮਾ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਚਾਹੇ ਉਹ 94 ਵਰਿਆਂ ਦੀ ਰਜਵੀਂ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ ਜਹਾਨੋਂ ਗਏ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ ਨਿਜੀ ਘਾਟਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਰਜੀਤ ਦੌਧਰੀਆ ਦਾ ਜਨਮ 8 ਜੂਨ 1931 ਨੂੰ ਜਿਲ੍ਹਾ ਮੋਗਾ ਦੇ ਪਿੰਡ 'ਦੌਧਰ' ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਦਾ ਨਾਂ ਗੁਰਚਰਨ ਕੌਰ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁਢਲੀ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੌਧਰ ਅਤੇ ਨਾਨਕੇ ਪਿੰਡ ਚੂਹੜਚੱਕ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮਗਰੋਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੋਂ ਐਗਰੀਕਲਚਰ ਵਿੱਚ ਬੀ ਐੱਸ ਸੀ ਕੀਤੀ। ਬੀ ਐੱਸ ਸੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਐਕਸਟੈਨਸ਼ਨ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਸਰਕਾਰੀ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਮੌਜੀ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਰਜੀਤ ਦੌਧਰੀਆ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਮਗਰੋਂ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ, ਗੁਰਬਖਸ਼ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤਲੜੀ ਕੋਲ ਪ੍ਰੀਤ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। 1962 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੀਤ ਨਗਰ ਛੱਡ ਕੇ ਦੌਦਰੀਆ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਠੇਕੇ ‘ਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਲੈ ਕੇ ਖੇਤੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਚਿਰ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਸਿਖਲਾਈ ਸੈਂਟਰ ਵਿਖੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਵਲੈਤ ਵੱਲ ਕੂਚ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ 1967 ਵਿੱਚ ਉਹ ਇੰਗਲੈਂਡ ਆ ਗਏ।
ਹਰਜੀਤ ਦੌਧਰੀਆ ਨੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਆ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਥੋਂ ਹੀ ਉਹਨਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਦੌਧਰੀਆ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਸੱਚੇ ਮਾਰਗ ਚਲਦਿਆਂ’1977 ਵਿੱਚ ਛਪੀ। ਲਿਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹ ਸਾਹਿਤਕ, ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਟ੍ਰੇਡ ਯੂਨੀਅਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ। ਉਹ ‘ਭਾਰਤੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਸਭਾ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ’ ਅਤੇ ‘ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲੇਖਕ ਸੰਘ ਗ੍ਰੇਟ ਬ੍ਰਿਟੇਨ’ ਦੇ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਰਹੇ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫੋਰਡ ਮੋਟਰ ਕੰਪਨੀ ਵਿੱਚ 24 ਸਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਵਿੱਚ ਕੈਨੇਡਾ ਆ ਗਏ।
ਸਾਹਿਤਕ ਰੁਚੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੇ ਹਰਜੀਤ ਦੌਧਰੀਆ ਨੇ ਕੈਨੇਡਾ ਆ ਕੇ ਵੀ ਸਾਹਿਤਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀਆਂ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਮੰਚ ਵੈਨਕੂਵਰ ਅਤੇ ਫਰੇਜ਼ਰ ਵੈਲੀ ਪੀਸ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਰਹੇ। ਸਿਆਸੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਰਜੀਤ ਦੌਧਰੀਆ ਨੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਆਫ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ 2006 ਅਤੇ 2008 ਦੀਆਂ ਫੈਡਰਲ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਆਪਣੇ ਪਾਰਟੀ ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਉਹ ਅਕਸਰ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਰੇਡੀਓ ਦੇ ਸਟੂਡੀਓ 'ਚ ਆਉਂਦੇ ਅਤੇ ਹਾਸੇ-ਠੱਠੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਕਰਦੇ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਦੌਧਰੀਆ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ 'ਆਪਣਾ ਪਿੰਡ ਪਰਦੇਸ' ਅਤੇ 'ਤੁਮਿੰਆਂ ਵਾਲੀ ਜਮੈਣ' ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਬਹੁਤ ਬਰੀਕੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ ਹਨ ਸੱਚਮੁੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦਿਲ ਨੂੰ ਛੋਹਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਲਿਖਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਇਉਂ ਹੈ ; 'ਤੁਮਿੰਆਂ ਵਾਲੀ ਜਮੈਣ', ਸੱਚੇ ਮਾਰਗ ਚਲਦਿਆਂ (ਕਵਿਤਾ), 1977, ਹੈ ਭੀ ਸੱਚ ਹੋਸੀ ਭੀ ਸੱਚ (ਕਵਿਤਾ), 1984, ਆਪਣਾ ਪਿੰਡ ਪਰਦੇਸ (ਕਵਿਤਾ), 2002, ਦਰਸ਼ਨ (ਵਾਰਤਕ: ਸੰਪਾਦਨ), 2004, ਹੇਠਲੀ ਉੱਤੇ (ਵਾਰਤਕ), 2011, Hold the Sky (Poems), 2011. ਹਰਜੀਤ ਦੌਧਰੀਆ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅੱਜ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ 'ਚੋਂ ਇੱਕ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਦੇ ਕੁਝ ਬੰਦ ਸਾਂਝੇ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਦੌਧਰੀਆ ਸਾਹਿਬ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਿਲਾਂ 'ਚ ਵਸੇ ਰਹਿਣਗੇ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ 17 ਮਾਰਚ ਦਿਨ ਸੋਮਵਾਰ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਦੁਪਹਿਰ 2 ਵਜੇ ਮੈਪਲ ਰਿਜ ਸਥਿਤ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਘਾਟ ਵਿਖੇ ਹੋਵੇਗਾ।
ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਕਲਾ ਜਗਤ ਦੀ ਜਾਣੀ-ਪਛਾਣੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ ਮਾਨ
ਕੈਨੇਡਾ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਕਈ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਟਕ ਕਲਾ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਬੀਬੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ ਮਾਨ ਚੱਲ ਵਸੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ 88 ਸਾਲ ਦਾ ਸਫਰ ਦਸੰਬਰ 2024 'ਚ ਮੁਕੰਮਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ ਮਾਨ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਸ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਸਮੇਤ ਵੱਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਛੱਡ ਗਏ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਸਟੇਜ ਦੇ ਧਨੀ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਸਾਹਿਤ 'ਤੇ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਪਕੜ ਸੀ ਅਤੇ ਵਧੀਆ ਲਿਖਾਰੀ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਕੇ ਬੀਬੀ ਮਾਨ ਜੀ, ਚੰਗੇ ਇਨਸਾਨ ਸਨ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ-ਚੜ ਕੇ ਪਿਆਰ-ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਮੰਚ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਈ ਸਹਿਤ ਸਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਡਾਕਟਰ ਤੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੋਹਤਰੀ ਡਾਕਟਰ ਹਰਸ਼ਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਬੀਬੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ ਮਾਨ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੌਰ ਮਾਨ ਜੀ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ 16 ਮਾਰਚ ਦਿਨ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ ਸਾਡੇ 12 ਵਜੇ ਰਿਵਰਸਾਈਡ ਫਿਊਨਰਲ ਹੋਮ ਡੈਲਟਾ ਵਿਖੇ ਹੋਏਗਾ ਅਤੇ ਢਾਈ ਵਜੇ ਉਹਨਾਂ ਨਮਿਤ ਰੱਖੇ ਗਏ ਪਾਠ ਦੇ ਭੋਗ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ, ਰਿਚਮੈਂਡ ਵਿਖੇ ਪਾਏ ਜਾਣਗੇ।
ਸਰੀ ਨਿਵਾਸੀ ਨਾਮਵਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ
"ਉਸਤਾਦੀ ਦਾ ਘਰ ਅਜੇ, ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਹੈ ਦੂਰ
ਲੋਕ ਗਜ਼ਲ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਹਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰ"
ਇਹਨਾਂ ਸਤਰਾਂ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀ ਨਾਮਵਰ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ 28 ਫਰਵਰੀ 2024 ਨੂੰ ਚੜਾਈ ਕਰ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਿਮਾਰ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ ਦਾ ਜਨਮ 26 ਮਾਰਚ 1954 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਗਜ਼ਲ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ : 'ਗਜ਼ਲ ਦੀ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਅਰੂਜ਼'। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ ਪਿਛਲੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸਰੀ ਵਿਖੇ ਨਿਵਾਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਨਾ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਨੋਟ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ 16 ਮਾਰਚ ਦਿਨ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ 11 ਵਜੇ ਰਿਵਰਸਾਈਡ ਫਿਊਨਰਲ ਹੋਮ ਡੈਲਟਾ ਵਿਖੇ ਹੋਏਗਾ ਅਤੇ ਦੁਪਹਿਰ 1 ਵਜੇ ਉਹਨਾਂ ਨਮਿਤ ਰੱਖੇ ਗਏ ਪਾਠ ਦੇ ਭੋਗ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ, ਰਿਚਮੈਂਡ ਵਿਖੇ ਪਾਏ ਜਾਣਗੇ।