ਖੂਨ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਖੂਨ ਦੇ ਦਾਨ ਨੂੰ ਮਹਾਂਦਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਹੀ ਸਮੇਂ ਤੇ ਜੇਕਰ ਖੂਨ ਉਪਲਬਧ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਈ ਕੀਮਤੀ ਜਾਨਾਂ ਬਚ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੂਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹਰ ਸਮੇਂ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਸਕਿੰਟ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਂ ਤੇ ਖੂਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਖੂਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਸਮੇਂ, ਬੱਚੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਲੇਰੀਆ ਅਤੇ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਕਾਰਨ ਅਨੀਮੀਆ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਦੁਰਘਟਨਾਵਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਖ਼ੂਨ ਵਗ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਖੂਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਬਲੱਡ ਬੈਂਕ ਜਾਂ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਖੂਨ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹਸਪਤਾਲ ਅਤੇ ਬਲੱਡ ਬੈਂਕ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹਰ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਖੂਨ ਨੂੰ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸਮੇਂ ਹਰ ਲੋੜਵੰਦ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।

ਕਰੀਬ 118.4 ਮਿਲੀਅਨ ਖੂਨ ਦਾਨ ਪੂਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 40% ਵੱਧ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 169 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕਰੀਬ 13300 ਖੂਨ ਸੈਂਟਰ 106 ਮਿਲੀਅਨ ਖੂਨ ਦਾਨ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਘੱਟ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ 54% ਖੂਨ ਸੰਚਾਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਵੱਧ ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ 60 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਮਰ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਖੂਨ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਖੂਨ ਦੇ ਦਾਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਖੂਨ ਦਾਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਧੰਨਵਾਦ ਦੇਣ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੂਨ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਵੱਲੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਖੂਨ ਦਾਨ ਦਿਵਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸਾਲ 2004 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਹ ਦਿਨ ਹਰ ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ 14 ਜੂਨ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈਂ। 14 ਜੂਨ ਨੂੰ ਇਹ ਦਿਵਸ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਨਾਵਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਿਜੇਤਾ ਕਾਰਲ ਲੈਂਡਸਟੇਨਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ABO  ਬਲੱਡ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ, ਦੀ ਜੈਯੰਤੀ ਹੈ।

ਖੂਨ ਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਫਾਇਦੇ
1. ਖੂਨਦਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਖੂਨ ਪਤਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਖੂਨਦਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਭਾਰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਸਾਲ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਦੋ ਵਾਰ ਖੂਨਦਾਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
3. ਖੂਨਦਾਨ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਊਰਜਾ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਖੂਨ ਦੇ ਸੈੱਲ ਬਣਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
4. ਇਸ ਨਾਲ ਲੀਵਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਨਿਜਾਤ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।
5. ਆਇਰਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਕੇ ਲਿਵਰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਕੈਂਸਰ ਦਾ ਖਤਰਾ ਵੀ ਟਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਖੂਨਦਾਨ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਅਤੇ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ
1. ਹਰ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਜਿਸ ਦੀ ਉਮਰ 18 ਅਤੇ 65 ਸਾਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ ਖੂਨ ਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
2. ਖੂਨਦਾਤਾ ਦਾ ਭਾਰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ 50 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਭਾਰ 45 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਹੈ ਖੂਨਦਾਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।
3. ਜੇਕਰ ਖੂਨਦਾਤਾ ਨੂੰ ਖੂਨਦਾਨ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਜੁਕਾਮ, ਬੁਖ਼ਾਰ, ਗਲ਼ੇ ਵਿੱਚ ਦਰਦ ਜਾਂ ਕੋਈ ਇਨਫ਼ੈਕਸ਼ਨ ਹੈ ਤਾਂ ਖੂਨ ਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
4. ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਅੰਗ ਤੇ ਟੈਟੂ ਬਣਾਇਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਉਹ ਖੂਨ ਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।
5. ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡਾ Hb 12.0 g/dl ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਅਤੇ 13.0 g/dl ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਹੈ ਸਿਰਫ ਤਾਂ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਖੂਨਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।
6. HIV ਪਾੱਜਿਟਿਵ  ਆਉਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਖੂਨਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।
7. ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਪਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਖੂਨ ਦਾਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।
8. ਖੂਨ ਦੇਣ ਤੋਂ 24 ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਰਾਬ, ਸਿਗਰਟ ਜਾਂ ਤੰਬਾਕੂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।
9. ਖੂਨ ਦੀ ਮੈਡੀਕਲ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਖੂਨ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
10. ਖੂਨਦਾਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਕਾਫੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਖੂਨ ਦਾਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖਾਣ ਵਿੱਚ ਮਛਲੀ, ਪਾਲਕ, ਬੀਨਜ਼, ਕਿਸ਼ਮਿਸ਼ ਆਦਿ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਸਰਕਾਰ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਿਹਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੂਨ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ-ਜੁਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਵੈ ਇੱਛਕ, ਨਿਯਮਿਤ ਦਾਤਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਖ਼ੂਨਦਾਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ। ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਖੂਨਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੋ। ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਲੱਡ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਸਤੀਆਂ, ਰਾਜਨੇਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀਡੀਓ ਬਣਾ ਕੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਖੂਨਦਾਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੂਨ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਖੂਨ ਦਾਤਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਆਓ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਖੂਨ ਦਾਤਾ ਬਣੀਏ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਥਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਅਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਈਏ।


ਪੂਜਾ ਸ਼ਰਮਾ
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲੈਕਚਰਾਰ
ਸਰਕਾਰੀ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਮਾਰਟ ਸਕੂਲ ਨਵਾਂ ਸ਼ਹਿਰ
ਜ਼ਿਲਾ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ।
9914459033

ਸਿੱਖਿਆ ਸਮਾਜਿਕ ਬਦਲਾਅ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਭਰਨ ਲਈ ਇਕ ਪੁਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸੁਤੰਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖਿਆ ਕਮਿਸ਼ਨ ਕੋਠਾਰੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ,"ਅੰਗਹੀਣ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸਾਡੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਅਭਿੰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।" ਸੰਨ 1970 ਤੱਕ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਿੱਖਿਆ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਮੰਨਦੇ ਸੀ ਕਿ ਸਰੀਰਕ, ਸੰਵੇਦਕ ਅਤੇ ਬੋਧਿਕ ਅੰਗਹੀਣਤਾ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ਇੰਨੇ ਭਿੰਨ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕੋ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੇ। ਸੰਨ 1970 ਵਿਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅੰਗਹੀਣ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਸਕੀਮ ਚਲਾਈ ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਅੰਗਹੀਣ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰੈਗੁਲਰ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਅਕ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਅੰਗਹੀਣ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਮ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ  ਵਿਕਾਸ ਹੋ ਸਕੇ।

ਸੰਨ 1987 ਵਿਚ ਐੱਨ ਸੀ ਈ ਆਰ ਟੀ ਨੇ ਯੂਨੀਸੈਫ਼ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ "ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਇੰਟੈਗ੍ਰੇਟੇਡ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਫਾੱਰ ਡਿਸੇਬਲਡ ਚਿਲਡਰਨ" ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਰੈਗੁਲਰ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਹੀਣ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਏਕੀਕਰਣ ਕਰਨ ਕਰਨ ਨੂੰ ਬਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਬ ਸਿੱਖਿਆ ਅਭਿਆਨ ਤਹਿਤ ਅੰਗਹੀਣ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੀ-ਸਕੂਲ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ, ਮਾਂ-ਬਾਪ ਦੀ ਕਾਉਂਸਲਿੰਗ, ਕਿਤਾਬਾਂ, ਵਰਦੀਆਂ ਆਦਿ ਅਤੇ ਵਜੀਫਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਵਿਕਲਾਂਗ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਐਕਟ 2016 ਦੇ ਅਧਿਆਏ 3 ਐਕਟ 16(1)  ਅਨੁਸਾਰ ਸਬੰਧਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਅਥਾਰਟੀਆਂ ਯਤਨ ਕਰਨਗੀਆਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਫੰਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਿੱਖਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਕਲਾਂਗ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਣ ਸਿੱਖਿਆ ਮੁਹਈਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਤਕਰੇ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਾਖ਼ਲਾ ਦੇਣਗੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਮੌਕੇ ਜਾਂ ਅਵਸਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਗੀਆਂ। ਸਕੂਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿਵੇਂ ਸਕੂਲ ਵਿਕਲਾਗ ਬੱਚੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।

1. ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ- ਇਕ ਵਿਕਲਾਂਗ ਬੱਚਾ ਜਦੋਂ ਘਰ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਸੋਚਣ, ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮਾਨਸਿਕ ਉਲਝਣਾਂ ਅਤੇ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

2. ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ- ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਚੇ ਦਾ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਵਿਕਾਸ ਘਰ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬੱਚਾ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਉੱਤੇ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੱਚਾ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦੇ ਰਵਈਏ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ਤੇ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਉਸ ਦਾ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਡਾਵਾਂਡੋਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਸਭ ਕੁਝ ਸਹਿਣਾ ਜਾਂ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

3. ਸਮਾਜਿਕ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ- ਸਕੂਲ  ਸਮਾਜ ਦਾ ਛੋਟਾ ਰੂਪ ਹੈ। ਵਿਕਲਾਗ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਕੈਂਪ, ਉਤਸਵ ਜਾਂ ਖੇਡਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦਾ ਇੰਨਾ ਮੌਕਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਦੂਸਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸਿਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜੇਕਰ ਉਹ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹ, ਨਾਟਕ ਜਾਂ ਹੋਰ ਸਹਿ-ਅਕਾਦਮਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਮਨੋਬਲ ਤਾਂ ਵੱਧਦਾ ਹੀ ਹੈ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਆਦਿ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵੀ ਵੱਧਦੀ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

4. ਬਹੁਮੁਖੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ- ਸਕੂਲ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਭਿੰਨ ਪਰਿਵਾਰਾਂ, ਜਾਤੀਆਂ, ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵਿਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ, ਨਿਰਪੇਖਤਾ, ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਤੋਂ ਵੀ ਜਾਣੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਮੁਖੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

5. ਸਿੱਖਿਅਤ ਨਾਗਰਿਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ- ਸਕੂਲ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਦੇ ਕਰਤੱਵ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਵਿੱਚ ਚੰਗੇ ਨਾਗਰਿਕ ਦੇ ਗੁਣ ਜਿਵੇਂ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ, ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ, ਰਾਸ਼ਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਆਦਿ ਗੁਣ ਵਿਕਸਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਸਦਕਾ ਬੱਚਾ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਜਾਗਰੁਕ ਨਾਗਰਿਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਿਕਲਾਂਗ ਬੱਚਾ ਸਿਹਤਮੰਦ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੰਗੇ ਨਾਗਰਿਕ ਦੇ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

6. ਚਰਿੱਤਰ ਨਿਰਮਾਣ- ਸਕੂਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੰਮ ਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਨੈਤਿਕ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਕੂਲ ਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਪਵਿੱਤਰ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਚਰਿੱਤਰਵਾਨ ਨਾਗਰਿਕ ਵੱਜੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਕਲਾਂਗ ਬੱਚਾ  ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ। ਉਸ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਚ ਸਕੂਲ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ।

7. ਸੰਪੂਰਣ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਦਾ ਵਿਕਾਸ- ਜਦੋਂ ਬੱਚਾ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਅਨਘੜ ਮਿੱਟੀ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਹਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਵੈਮਾਨ, ਸਵੈ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ, ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਕਲਾਂਗ ਬਚੇ ਲਈ ਸਕੂਲ ਅਜਿਹਾ ਮਾਧਿਅਮ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਵਿੱਚ ਨਿਖਾਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

8. ਸਵੈ ਨਿਰਭਰ ਬਣਾਉਣਾ- ਜਿੱਥੇ ਵਿਦਿਆ ਇੱਕ ਆਮ ਬੱਚੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਉੱਥੇ ਇਸ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਵਿਕਲਾਂਗ ਲਈ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਦਿਆ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਿੱਤਾਮੁਖੀ ਹੈ ਜਾਂ ਆਮ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਕਿੱਤਾ ਮੁਖੀ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਕੇ ਵਿਕਲਾਂਗ ਬੱਚਾ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਜਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਦੇ ਕਾਬਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਨਾ ਪਰਿਵਾਰ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਮਾਜ ਉਸ ਨੂੰ ਬੋਝ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਕਲਾਂਗ ਨੂੰ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਦੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

9. ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ- ਸਕੂਲ ਇੱਕ ਵਿਕਲਾਂਗ ਬਚੇ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕੜੀ ਹੈ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਬੱਚਾ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਵੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹੀ ਬੱਚਾ ਜਦੋਂ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਬਾਕੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸਵੈ-ਮਾਣ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵੱਧਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਖੁਦ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਹਿੱਸਾ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਵੀ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਸ ਨੂੰ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਘਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਵਿਕਲਾਂਗ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਸਕੂਲ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਚਾਨਣ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਿਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਵਿਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਸੋਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਯੋਗਦਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਚੇਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਸੰਭਵ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਦੂਸਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਇਕ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਬਣ ਸਕੇ।

ਪੂਜਾ ਸ਼ਰਮਾ

ਲੈਕਚਰਾਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ

ਸਰਕਾਰੀ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਮਾਰਟ ਸਕੂਲ ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ

ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ

9914459033

ਵਿਕਲਾਂਗਤਾ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਸਧਾਰਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ  ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਕੋਈ ਅੰਗ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ ਭਾਵ ਸ਼ਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਅੰਗ ਵਿੱਚ ਵਿਕਰਤੀ  ਹੋਵੇ। ਵਿਕਲਾਂਗਤਾ ਜਨਮ ਤੌਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਿਸੇ ਦੁਰਘਟਨਾ  ਕਾਰਨ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਬੁਢਾਪੇ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਅੰਗ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ  ਅਸਮਰਥ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਵਿਕਲਾਂਗਤਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।ਵਿਕਲਾਂਗਤਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ
   ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਜੋ ਇਸ ਤੋਂ ਗ੍ਰਸਤ ਹੈ। ਉਹ ਇੱਕ  ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨਹੀਂ ਜੀ ਸਕਦਾ । ਉਸਦੇ  ਸਰੀਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅੰਗ ਦੀ ਅਸਮਰਥਤਾ  ਉਸਨੂੰ ਬਾਕੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਹ ਹੀਣ ਭਾਵਨਾ ਦਾ  ਸ਼ਿਕਾਰ  ਹੋ  ਜਾਂਦਾ  ਹੈ  । ਉਸ  ਮਨੁੱਖ  ਦੇ  ਜੀਵਨ  ਦਾ  ਹਰ  ਪਲ ਉਸ  ਲਈ  ਚੁਣੋਤੀ  ਬਣਿਆ  ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।
   ਦੂਸਰੀ ਚੁਣੋਤੀ ਉਸ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਅਪਾਹਜ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ  ਜਨਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮਾਨਸਿਕ ਬੋਝ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ   ਜਿਊਂਦਾ   ਹੈ   ।   ਇੱਕ   ਤਾਂ   ਅਪਾਹਜ   ਵਿਅਕਤੀ   ਦੇ   ਪਾਲਣ   ਪੋਸ਼ਣ   ਵਿੱਚ   ਆ   ਰਹੀਆਂ   ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ  ਤੋ  ਜੂਝਣਾ  ਪੈਂਦਾ  ਹੈ  ।  ਦੂਸਰਾ  ਉਸ  ਬੱਚੇ   ਦੇ  ਭਵਿੱਖ  ਨੂੰ  ਲੈ  ਕੇ   ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਡਰ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
   ਤੀਸਰੀ ਚੁਣੌਤੀ ਵਿਕਲਾਂਗ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਸਮਾਜ ਹੈ । ਸਮਾਜ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਇੱਕ ਵਿਕਲਾਂਗ ਲਈ ਵਧੀਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਨਕਾਰਾ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸਦੀ ਅਸਮਰਥਾ ਲਈ ਉਸਦਾ ਮਖੌਲ ਉਡਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।ਕਦੇ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਦਯਾ ਦਾ ਪਾਤਰ ਹੁੱੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਦੇ ਨਫਰਤ ਦਾ । ਸਮਾਜ ਉਸ ਨੂੰ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਬਲਕਿ ਉਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਹਰ ਪਲ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਸਮਾਜ ਦਾ ਵਤੀਰਾ ਵਿਕਲਾਂਗ ਲਈ ਬਹੁੱਤ ਬੇਰੁਖਾ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਹੀਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਵਿਕਲਾਂਗ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਮਨੋਬਲ ਗਿਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕਦੇ ਉਹ ਆਤਮਹੱਤਿਆ ਵਰਗੇ ਘਿਨੌਣੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ।ਇੱਕ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਹ ਸ਼ਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ   ਵੇਦਨਾ   ਭੋਗ   ਰਿਹਾ   ਹੁੱੰਦਾ   ਹੈ   ਉਸ   ਉੱਤੇ   ਬਾਰ-ਬਾਰ   ਅਪਮਾਨ   ਅਤੇ ਬੇਰੁਖੀ ਉਸਨੰੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਜਖਮੀ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।
   ਚੌਥੀ ਚੁਣੌਤੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਅਤੇ ਨੀਤੀਆਂ ਹਨ । ਸਰਕਾਰ ਜੋ ਵੀ ਨੀਤੀਆਂ ਅਪਾਹਜ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਬਣਾaੁਂਦੀ ਹੈ ਉਹ ਸਹੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਲਾਂਗ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ   ਨਹੀਂ   ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ   ।   ਜਿਆਦਾਤਰ   ਵਿਕਲਾਂਗ   ਸਰਕਾਰ   ਦੁਆਰਾ   ਦਿੱਤੀਆਂ   ਗਈਆਂ   ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਤੋਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।ਵਿਕਲਾਂਗਤਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਅਭਿਸ਼ਾਪ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ   ਵਿਅਕਤੀ ਸਾਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਭੋਗਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨਿੱਜੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ  ਦ੍ਰਿੜ ਨਿਸ਼ਚਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਵੱਡੀ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਜਿੱਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ  ਹੈ।ਇੱਕ ਸ਼ਰੀਰਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਲਾਂਗ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਹੋਣ ਅਤੇ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ  ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਸਹਿਣ ਵਿੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਬਹੁੱਤ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ । ਵਿੱਦਿਆ ਇੱਕ ਉਹ ਵਡਮੁੱਲਾ ਗਹਿਣਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਕ ਵਿਕਲਾਂਗ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਣਯੋਗ ਥਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ  ਸਕਦਾ ਹੈ । ਮਜਬੂਤ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਵਿੱਦਿਆ  ਦੇ ਭਰੋਸੇ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਬਣਿਆ ਜਾ   ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ਭਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਤੀਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
   ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਿਕਲਾਂਗ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਅਜਿਹਾ ਵਾਤਵਰਣ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਉਹ ਬੱਚਾ ਖੁਦ ਨੂੰ ਦੂਜਿਆਂ ਤੋ   ਅਲੱਗ ਨਾ ਸਮਝੇ । ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪੜਾਈ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਭੇਦਭਾਵ  ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ । ਸਗੋਂ ਉਸਦੀ ਸਰੀਰਕ ਕਮਜੋਰੀ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਤਾਕਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ  ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ  ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ  ਹੈ । ਪਹਿਲੀ ਇਕਾਈ   ਪਰਿਵਾਰ  ਹੀ  ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਵਿਕਲਾਂਗ   ਵਿਅਕਤੀ  ਦਾ ਆਤਮ  ਵਿਸ਼ਵਾਸ   ਬਨਾਉਣ  ਵਿੱਚ  ਮਜ਼ਬੂਤ ਨੀਂਵ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।
   ਸਮਾਜ ਦੀ ਨੈਤਿਕ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਿਕਲਾਂਗ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਵਤੀਰਾ ਕਰਨ । ਮਾਨਸਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਲ਼ਾਂਗ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਰੀਰਕ ਪੱਖੋ ਵਿਕਲਾਂਗ ਨਾਲੋ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਦੁਖਦਾਈ   ਹੁੰਦਾ   ਹੈ   ।ਇਸ   ਲਈ   ਸਰੀਰਕ   ਅਤੇ   ਮਾਨਸਿਕ   ਦੋਵੇ   ਤਰਾਂ   ਦੇ   ਅਸਮਰਥ   ਵਿਅਕਤੀਆਂ   ਦੀ  ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨਾ, ਉਨਾ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ, ਉਨ੍ਹਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਯਤਨਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕਰਨਾ ਤਾਂਕਿ ਉਹਨਾ ਦਾ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵੱਧ ਸਕੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਸਵੈਰੁਜਗਾਰ ਜਾਂ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰ ਹੋਣ ਦੇ ਮੋਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ। ਖਾਸ ਤੋਰ ਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਰਵੱਈਏ ਦੇ ਬਦਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ  ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਭੋਗਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਰ ਦੁੱਖ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਸਮਾਜ  ਂਘੌ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
   ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਕਲਾਂਗ ਵਿਅਕਤੀ ਉਸ ਦਾ ਹੀ ਅੰਗ ਅਤੇ ਨਾਗਰਿਕ ਹਨ।ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਵਾਂਗ ਸਮਾਨ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ   ਨੂੰ   ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ   ਬਨਾਉਣ   ਵਿੱਚ   ਅਹਿਮ   ਭੂਮਿਕਾ   ਅਦਾ   ਕਰੇ।ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ   ਤੇ   ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਉਲੀਕੀਆਂ ਜਾਣੀਆਂ   ਚਾਹੀਦੀਆਂ   ਹਨ   ਅਤੇ   ਇਹਨਾਂ   ਨੂੰ   ਗਰਾਉਂਡ   ਲੈਵਲ   ਤੇ   ਪੀੜਤ   ਵਿਅਕਤੀਆਂ   ਤੱਕ
   ਮੁਹੱਈਆ ਵੀ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ । ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਲਾਂਗ ਵਿਅਕਤੀਆਂ   ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਲਾਂਗ ਕੇਂਦਰ ਖੋਲੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ।ਇਕਲੂਜਿਵ   ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ (ੀਨਚਲੁਸਵਿe ਓਦੁਚaਟਿਨ)  ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਤਾਂ ਜੋ ਸਮਾਜ   ਦਾ ਅਪਾਹਜਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਤਕਰੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਖਤਮ ਹੋਵੇ । ਹਰ ਪਬਲਿਕ ਥਾਂ ਜਿਵੇਂ ਬਸ ਅੱਡਾ,   ਰੇਲਵੇ   ਸਟੇਸ਼ਨ,   ਬੈਂਕ,   ਹਸਪਤਾਲ,   ਸ਼ਾਪਿੰਗ   ਕੰਪਲੈਕਸ,   ਧਾਰਮਿਕ   ਥਾਵਾਂ   ਆਦਿ   ਤੇ   ਵਿਕਲਾਂਗ   ਵਿਅਕਤਆਂ   ਦੀ   ਪਹੁੰਚ   ਸੁਖਾਲੀ   ਹੋਣੀ   ਚਾਹੀਦੀ   ਹੈ   ।   ਰੈਂਪ   ਅਤੇ   ਵਿਸ਼ੇਸ਼   ਟੁਆਇਲਟਸ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹਰ ਥਾਂ ਤੇ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਹੋਟਲ, ਰਿਜਾਰਟ   ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਸੁਵਿਧਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ  ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ   ਕਿ ਵਿਕਲਾਂਗ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ   ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੇ ਬੋਝ ਨਾ ਬਨਣ   ਬਲਕਿ ਖੁਦ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਬਣ ਜਾਣ ।
   ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਇਹ ਹੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹਾਂਗੀ ਕਿ ਵਿਕਲਾਂਗਤਾ ਇਕ ਸਰਾਪ ਜਰੂਰ ਹੈ ਪਰ   ਅਗਰ ਮਾਤਾ  ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਸਹੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ, ਸਮਾਜ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ   ਨਜ਼ਰੀਆ ਅਤੇ ਰਵੱਈਆ ਬਦਲ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪੈਦਾ ਹੋ   ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਉਪਯੋਗੀ ਜੀਵਨ  ਵਤੀਤ   ਕਰ   ਸਕਦਾ   ਹੈ।ਸਰੀਰਕ   ਵਿਕਲਾਂਗਤਾ   ਕਿਸੇ   ਨੂੰ   ਨੁਕਸਾਨ   ਨਹੀਂ   ਪਹੁੰਚਾਦੀ   ਪਰ   ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਲਾਂਗਤਾ ਅਰਥਾਤ ਮਾੜੀ ਸੋਚ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਹੋਰ ਨਿਘਾਰ ਵੱਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
   ਆਉ ਅਸੀਂ ਵਿਕਲਾਂਗ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਵੱਲ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦਾ ਹੱਥ ਵਧਾਈਏ ਅਤੇ   ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਵੀਕਾਰੀਏ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਹੀਣ ਭਾਵਨਾ ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ   ਕੇ ਸਨਮਾਨਯੋਗ ਜੀਵਨ ਜੀ ਸਕਣ ।

ਪੂਜਾ ਸ਼ਰਮਾ  
ਲੈਕਚਰਾਰ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ)
   ਸਰਕਾਰੀ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਮਾਰਟ ਸਕੂਲ
   ਨਵਾਂਸ਼ਹਿਰ (ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨਗਰ)