ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸਾਡੇ  ਪਿੰਡ ਦਾ ਲੰਬੜਦਾਰ ਲਹਿੰਬਰ ਸਿੰਘ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।ਜੋ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਲਹਿੰਬੜ ਲੰਬੜ ਕਰਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਉਹ ਮਸਾਂ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਜੋਗੀਆਂ ਦੋ ਕੁ ਜਮਾਤਾਂ ਪਾਸ ਕਰ ਕੇ  ਹੀ ਸਕੂਲ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਫਤਹਿ ਬੁਲਾ ਆਇਆ ਸੀ।ਉਰਦੂ ਜ਼ੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਦਸਤਖਤ ਵੀ ਲਿਖੇ ਮੂਸਾ ਪੜ੍ਹੇ ਖੁਦਾ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੀ ਹੁੰਦੀ।ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਕੀਤੇ ਦਸਤਖਤ ਲਹਿੰਬਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਥਾਂ  ਦੀ ਲੂੰਬੜ ਸਿੰਘ ਵੀ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ।ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਵਰਗੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰਨੇ ਕੋਈ ਸੌਖਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ।  
           ਉਸ ਦੀ ਹਵੇਲੀ ਦੇ ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਵੋੱਚ ਪਟਵਾਰੀ ਦਾ ਦਫਤਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।ਜਿਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸੰਘਣੇ ਛਾਂ ਦਾਰ ਟਾਹਲੀ ਦੇ ਰੁੱਖ ਹੇਠਾ ਇੱਕ ਦੋ ਮੰਜੇ ਡੱਠੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ,ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ  ਆਇਆ ਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਪਟਵਾਰੀ ਵੱਲੋਂ ਮਾਮਲਾ ਉਗ੍ਰਾਹਉਣ ਵਾਲੀ ਢਾਲ ਬਾਛ ਮਿਲਣ ਤੇ ਉਹ ਪਟਵਾਰੀ ਕੋਲੋਂ ਸਾਰੇ ਮਾਲਕਾਂ ਦੀਆਂ ਰਸੀਦਾਂ ਉਹ ਇੱਕੋ ਵਾਰ ਹੀ ਲਿਖਵਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ।ਤੇ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੁਆਮਲਾ ਵੀ ਉਹ ਉਗ੍ਰਾਹੁਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਿਥੇ ਹੋਏ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਆਪਣੇ ਕੋਲੋਂ ਤਾਰ ਦਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ।ਪਟਵਾਰੀ ਨੇ ਉਸ ਕੋਲ ਆਉਣ ਲਈ ਕੁਝ ਦਿਨ ਨੀਯਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਲੋਕੀਂ ਪਟਵਾਰੀ ਕੋਲ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਤਾਂ ਮੁਆਮਲਾ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਦੇ ਜਾਂਦੇ।ਉਹ ਔਖਾ ਸੌਖਾ ਹੋ ਕੇ ਰਸੀਦਾਂ ਤੇ ਨਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿੰਗ ਤੜਿੰਗੇ ਮਰੇ ਹੋਏ ਕਾਢੇ ਵਰਗੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰ ਕੇ ਦੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅਸਾਮੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜਾ ਛਡਦਾ।
 ਕਈ ਵਾਰ ਕਈਆਂ ਦੀ ਰਸੀਦਾਂ ਇਧਰ ਉਧਰ ਵਿੱਚ ਵੱਟ ਜਾਂਦੀਆਂ,ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਆਪ ਹੀ ਇਧਰੋਂ ਉਧਰੋਂ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛ ਪੁਛਾ ਕੇ ਵਟਾ ਲੈਂਦੇ। ਨਿਤ ਪਟਵਾਰੀ ਨਾਲ ਵਾਹ ਪੈਣ ਕਰਕੇ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਵੇਲੇ ਪਟਵਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨੰਬਰ ਖਸਰਾ ਜ਼ਬਾਨੀ ਯਾਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
 ਏਨਾ ਕੁਝ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸਦੀ ਯਾਦ ਸ਼ਕਤੀ ਕਮਾਲ ਦੀ ਸੀ।ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਗਿਦਾਵਰੀ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਪਟਵਾਰੀ ਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਖਾਸ ਲੋੜ ਪਿਆ ਕਰਦੀ ਸੀ।  ਮੌਕੇ ਤੇ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਗਲਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਸ਼ਜਰੇ ਤੇ ਉੰਗਲਾਂ ਰੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉਸ ਦੀ ਲਿਖਾਈ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਕਦੇ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।ਅੱਧ ਪਚੱਧੀ ਗਿਰਦਾਵਰੀ ਤਾਂ ਉਹ ਪਟਵਾਰੀ ਨੂੰ ਹਵੇਲੀ ਬੈਠਿਆਂ ਹੀ ਕਰਵਾ ਛਡਦਾ ਸੀ।
     ਇਕ ਵਾਰ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਛਾਪਾ ਪਿਆ।ਜਿਸ ਦੀ ਭੱਠੀ ਫੜੀ ਗਈ, ਲੰਬੜ ਦਾ ਮੂੰਹ ਮੁਲਾਹਜ਼ੇ ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ ਸੀ ਜੋ ਕਦੇ ਕਦੇ ਲੰਬੜ ਦੀ ਹਵੇਲੀ ਜਦੋਂ ਪਟਵਾਰੀ ਜਾਂ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਆਉਂਦੇ ਤਾਂ ਘਰ ਦੀ ਮੁਰਗੀ ਦਾਲ ਬਰੋਬਰ ਸਮਝ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਤੇ ਹੀ ਦੇਸੀ ਦਾਰੂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕੰਗਣੀ ਦਾਰ ਬੋਤਲਾਂ ਤੇ ਦੇਸੀ ਕੁੱਕੜ ਚੁੱਪ ਚੁਪੀਤੇ ਕਿਤੋਂ ਨਾ ਕਿਤੋਂ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ।
ਇੱਕ ਵੇਰਾਂ ਕੀ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮੌਕੇ ਤੇ ਫੜੀ ਗਈ ਚਲਦੀ ਭੱਠੀ ਬਾਰੇ ਨੰਬਰਦਾਰ ਅਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਮੁਅਤਬਰ ਦੇ ਦਸਤਖਤ ਗਵਾਹਾਂ ਵਜੋਂ ਪੁਲਸ ਨੇ ਕਰਵਾ ਲਏ,ਇਕ ਗੁਆਹ ਤਾਂ ਅੰਗੂਠਾ ਟੇਕ ਸੀ ,ਦੂਜਾ ਲਹਿੰਬਰ ਲੰਬੜ ਸੀ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਇਹ ਦਸਤਖਤ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਹੈ ਈ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਜੱਜ ਨੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਉਸ ਦੇ ਚਾਰ ਵਾਰ ਦਸਤਖਤ ਕਰਵਾਏ ਜੋ ਚਾਰੇ ਹੀ ਰਲ਼ਦੇ ਨਹੀਂ ਸਨ।
 ਆਖਰ ਛੋਟੀ ਮੋਟੀ ਬਹਿਸ  ਤੇ ਤਾਰੀਖਾਂ ਪੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਭੱਠੀ  ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ ਬਰੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਿੱਛੋਂ  ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਬੰਦਾ ਮਿਲਿਆ ਲਹਿੰਬਰ ਲੰਬੜ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ਓਏ ਬਚ ਬਚਾ ਕੇ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਿਆ ਕਰੋ ਨਾਲੇ ਭੱਠੀ ਫੜਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ  ਕਦੇ ਕਦੇ ਕਾਣਾ ਵੀ ਕਰ ਛੱਡਿਆ ਕਰੋ। ਠਾਣੇ ਵਾਲੇ ਬੰਦਿਆਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਰੋਜ਼ ਵਾਹ ਪੈਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੰਦੇ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ।
ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋ ਗਈ ਕੋਈ ਕਿਤੇ ਲੋਈ ਜਿੱਥੇ ਜਿਥੇ ਸਿੰਗ ਸਮਾੲ ਲੋਕ ਚਲੇ ਗਏ । ਇਹ ਸਭ ਗੱਲਾਂ ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਭੜੋਲੀ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਜਿਵੇਂ ਗੁਆਚ ਗਈਆਂ।ਪਰ ਵਿਦੇਸ਼ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਇਕ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਮਿਲਿਆ ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਮੈਨੂੰ  ਮਿਲਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਾ ਲਹਿੰਬੜ ਲੰਬੜ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਚੁਕਾ ਸੀ। ਰੰਗ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਹੁਣ ਬੱਗਾ  ਚਿੱਟਾ  ਹੋ  ਚੁਕਾ ਸੀ।ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਕੰਬਣੀ ਜਿਹੀ ਸੀ ਫਿਰ ਬੋਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਪਛਾਣ ਅਜੇ ਬਾਕੀ ਸੀ।ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਢੀਚਕ ਮਾਰ ਕੇ ਚਲਦਾ ਸੀ । ਰਹਿੰਦੀ ਖੁਹੰਦੀ ਕਸਰ ਸ਼ੂਗਰ ਦੇ ਰੋਗ ਨੇ ਪੂਰੀ ਕਰ ਛੱਡੀ ਸੀ।ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਨੂੰਪਛਾਣ ਲਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਬੜੀ ਖੜਕਵੀ  ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆ ਓਏ ਤੂੰ ਝੰਡਾ ਪਟਵਾਰੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ  ਮੈਂ ਆਹੋ ਕਹਕਿ ਉਸ ਨਾਲ ਹੱਥ ਮਿਲਾਇਆ ਤੇ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ ਯਾਰ ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਤਾਂ ਮਿਲਿਆ।
ਇਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਉਹ ਉਹੀ ਪਰਾਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਛਿੱਕੂ ਖਲਾਰ ਬਹਿੰਦਾ। ਜਾਂ ਆਪਣੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਜੋ ਇੱਥੋਂ ਪੰਜਾਬ ਪਰਤਣ ਤੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀ ਹੋ ਗਈ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਛੇੜ ਕੇ  ਅਥਰੂ ਵਹਾਉਂਦਾ ਮਨ ਨੂੰ ਧਰਵਾਸ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਕਰਦਾ।ਤੇ  ਇਸ ਤਰਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਦਿਲਾਸੇ ਦੇਂਦਿਆਂ ਫਿਰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਤੇ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ।
ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੁ ਹੁ ਇਵੇਂ ਲਗਦਾ  ਸੀ ਜਿਵੇ ਉਹ ਪਹਿਲਾ ਲਹਿੰਬੜ ਲੰਬੜ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਕੋਈ ਦੇਸ਼ੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹੋਇਆ ਪਰ ਕੱਟਿਆ ਪੰਛੀ ਹੋਵੇ।
 ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ

ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਕਣਕਾਂ ਪੱਕੀਆਂ,ਸੁੱਖਾਂ ਸੁੱਖਦੇ,
ਹੋਈਆਂ ਨੇ ਤਯਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਨੇ ਸਾਜ ਖਾਲਸਾ,
ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਯਾਰ, ਵਿਸਾਖੀ।
ਹੱਕ ਸੱਚ ਲਈ ਜੂਝਣ ਲਈ,
ਚੁਕੀ ਸੀ ਤਲਵਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਵੇਖੋ ਹੁਣ ਇਹ ਬੰਦੇ ਖਾਣੀ,
ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵੈਸਾਖੀ।
ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਰੋਲ ਕਿਸਾਨੀ।
ਰਹੀ ਕਿਸਾਨੀ ਮਾਰ ਵੈਸਾਖੀ।
ਇਸ ਵੇਰਾਂ ਆ ਗਿਆ ਕਰੋਨਾ,
ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਗਈ ਵਿਸਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਕਰੋਨਾ ਤੋਂ ਵੱਧ,
ਕਰਦੀ ਪੁੱਠੀ ਕਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਲੋਕ ਰਾਜ ਨੂੰ ਛਿੱਕੇ ਟੰਗਿਆ,
ਕਰਦੀ ਹੈ ਹੰਕਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਕਿਰਸਾਣੀ ਨੂੰ ਮਾਰਣ ਲੱਗੀ,
ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵੈਸਾਖੀ।
 ਖੇਤੀ ਦਿਆਂ ਕਾਲੇ ਕਾਨੂਨਾਂ ਨੇ,
ਕਰ ਦਿੱਤੀ  ਬੀਮਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਨਾ ਏਧਰ ਨਾ ਓਧਰ  ਲਗਦੀ,
ਜਾਪ ਰਹੀ ਵਿੱਚਕਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਰਹਿ ਗਏ ਵਿੱਚੇ, ਗਿੱਧੇ ਭੰਗੜੇ,
ਰੋਂਦੀ ਹੈ ਮੁਟਿਆਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਕੋਵਿਡ-ਉਨੀ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇਂਦਰ ਨੂੰ,
ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਫਟਕਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਇਸ ਵਾਰੀ ਜੋ ਆਈ ਵਿਸਾਖੀ,
ਆਏ ਨਾ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ,
ਹੁੰਦੀ  ਸਦਾ ਵੰਗਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿਸਾਖੀ,
ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿਰਸਾਨ ਅੰਦੋਲਣ,
ਮੰਨੇ ਗਾ ਨਹੀਂ ਹਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿਸਾਖੀ।
ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ

ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੁਣ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਾਲ 1938 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਵੇਲੇ ਮੈਂ ਚੌਥੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸਾਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਲਾਸ ਜਾਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੂੰ ਜਮਾਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਪਹਿਲਾ ਦਾਖਲਾ ਕੱਚੀ ਪਹਿਲੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪੱਕੀ ਪਹਿਲੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਅੰਗਰੇਜ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਉਰਦੂ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।ਅਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਵੀਂ ਕਲਾਸ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।ਬੇਬੇ ਨੇ ਸਵੇਰੇ ਨੁਹਾ ਧੁਆ ਕੇ, ਗਲ ਖੱਦਰ ਦਾ ਝੱਗਾ,ਤੇੜ ਖੱਦਰ ਦਾ ਲੰਮ ਕੱਛਾ,ਸਿਰ ਵਾਹ ਕੇ ਜੂੜੇ ਤੇ ਚਿੱਟਾ ਰੁਮਾਲ ਬਨ੍ਹਿਆ ਪੈਰੀਂ ਨੰਗਾ ਬੜੇ ਚਾਆ ਨਾਲ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।ਇੱਕ ਸੇਰ ਪਤਾਸੇ ਵੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਲਈ ਨਾਲ ਲੈ ਲਏ।  
 ਇਕ ਬੋਰੀ ਦਾ ਟੋਟਾ , ਫੱਟੀ, ਗਾਚਣੀ, ਗੱਤੇ ਦਾ ਚੌਰਸ ਟੁੱਕੜਾ, ਟੀਨ ਦੀ ਬਣੀ ਦਵਾਤ, ਰਵੇਦਾਰ ਕਾਲੀ ਸਿਆਹੀ ਤੇ ਕਾਨੇ ਦੀ ਕਲਮ, ਜੋ ਘੜਾਈ ਘੜਾਈ ਹੀ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਸਕੂਲ ਦਾਖਲ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਸਕੂਲ ਦਾਖਲ ਕਰਾਉਣ ਮੈਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਗਈ।
ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਮੁਨਸ਼ੀ ਜੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕੱਚੀ ਪਹਿਲੀ ਦੇ ਮੁਨਸ਼ੀ ਸਯਦ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ  ਜੀ ਸਨ। ਉਚੇ ਲੰਮੇ ਕਦ ਦੇ ਲੰਮਾ ਕਮੀਜ਼ ਸਲਵਾਰ, ਕੁੱਲੇ ਵਾਲੀ ਪੱਗ, ਲੰਮੀ ਨੋਕ ਵਾਲੀ ਤਿੱਲੇ ਵਾਲੀ ਜੁੱਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੂਬ ਸਜਦੀ ਸੀ।ਬੜੇ ਹੀ ਨਰਮ ਸੁਭਾ  ਅਤੇ ਮਿੱਠ ਬੋਲੜੇ ਸਨ।ਮੈਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਬੋਲੇ ਨਿੱਕਾ ਸਰਦਾਰ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਸਕੂਲ ਆਇਆ ਹੈ।ਬੇਬੇ ਦੇ ਲਿਆਦੇ ਹੋਏ ਪਤਾਸੇ,ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਗਏ।ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਤੱਪੜਾਂ ਬੋਰੀਆਂ ਤੇ ਭੁਇਂ ਤੇ ਬੈਠੇ ਬਚਿਆਂ ਦੀ ਪਾਲ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸ਼ਾਂਮਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੋ  ਮੁੰਡੇ ਕੈਲੇ ਨਾਲ ਨਾਲੋਂ ਜੋ ਮੈਥੋਂ ਜ਼ਰਾ ਵੱਡਾ ਸੀ ਉਸ ਨਾਲ ਘਰ ਆ ਗਿਆ।
 ਮੁਨਸ਼ੀ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬੁਲਾ ਕੇ ਮਨੂੰ ਮੇਰੇ ਗੱਤੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਮੋਟੇ ਮੋਟੇ ਬੜੇ ਖੁਸ਼ਖਤ ਉਰਦੂ ਹਰਫ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਰਦੂ ਦੇ ਸੌ ਤੱਕ ਉਰਦੂ ਦੇ ਹਿੰਦਸੇ ਲਿਖ ਕੇ ਯਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।
ਕੱਚੀ ਪਹਿਲੀ ਦੇ ਬੱਚਿਆ ਵਿੱਚੋਂ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਉਰਦੂ ਦੇ ਅਖਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਜਿਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਪਹਾੜੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਬੋਲਦਾ ਬਾਕੀ ਸਭ ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਬੋਲਦੇ ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਹਾਰਨੀ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।ਫਿਰ ਕਦੇ ਕਦੇ ਮੁਨਸ਼ੀ ਜੀ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤੇ ਅੱਖਰਾਂ ਜਾਂ ਹਿੰਦਸਿਆਂ  ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਦੇ।ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤ ਛੇਤੀ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਯਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ।
ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਮੈਨੂੰ ਪੱਕੀ ਪਹਿਲੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ।ਹੁਣ ਗੱਤੇ ਦੀ ਥਾਂ ਫੱਟੀ ਕਲਮ ਦੁਵਾਤ ਤੇ ਕਾਇਦੇ ਨੇ ਲੈ ਲਈ।ਫੱਟੀ ਸਕੂਲ ਲਾਗਲੇ ਛੱਪੜ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋ ਕੇ  ਫਿਰ ਗਾਚਣੀ ਮਲ਼ ਕੇ ਧੁੱਪੇ ਫੱਟੀ ਨਾ ਫੱਟੀ ਜੋੜ ਕੇ ਸੁਕਾ ਕੇ ਤੱਪੜਾਂ ਤੇ ਬੈਠੇ ਮੁਡਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਜਾਣਾ। ਤੇ ਇੱਕਠਿਆਂ ਬੈਠ ਕੇ ਫੱਟੀ ਸੁਕਾਉਣ ਵੇਲੇ ਗਾਏ ਜਾਣ ਬੋਲ ਵੀ ਬੜੇ ਯਾਦ ਆਉਂਦੇ ਜਦੋਂ ਫੱਟੀ ਪੋਚ ਕੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਲਹਿਰਾਉਂਦੇ ਗੀਤਾਂ ਵਾਂਗ ਬੋਲਣ ਦੇ ਇਹ ਬੋਲ਼ ਅਜੇ ਵੀ ਬੜੇ ਯਾਦ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
‘ਸੂਰਜਾ ਸੂਰਜਾ ਫੱਟੀ ਸੁਕਾ, ਛੇਤੀ ਛੇਤੀ ਲਿਖਣਾ ਸਿਖਣਾ।ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੁਆਤ ਵਿੱਚ ਕਲਮ ਨੂੰ ਮਧਾਣੀ ਵਾਂਗ ਫੇਰ ਕੇ ਸਿਆਹੀ ਗੂੜ੍ਹੀ ਕਰਨ ਲਈ ਬੋਲਣਾ” ਆਲ਼ੇ ਵਿੱਚ ਧਮੂੜੀ ਮੇਰੀ ਸ਼ਾਹੀ ਗੂੜ੍ਹੀ,’ਕੋਠੇ ਉੱਤੇ ਮੱਛਰ ਮੇਰੀ ਸ਼ਾਹੀ ਗੱਚਲ’, ਹੁਣ ਕਦੇ ਬੜੇ ਯਾਦ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।ਨਿਰਾ ਏਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਦੇ ਕਦੇ ਜਦੋਂ ਕਿਤੇ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਿਆਂ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਵਾੜ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਫੱਟੀ ਤੋਂ ਹੀ ਕੰਮ ਹੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਤੇ ਜੇ ਕਿਤੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ ਗੱਲੇ ਛੁੱਟੀ ਤੋਂ ਘਰ ਪਰਤਦਿਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰਾ ਕੋਈ ਉੱਚੀ ਨੀਵੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਫੱਟੀ ਨੂੰ ਹੱਥਿਆਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਰਤ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਲਿਖਾਈ ਕਰਨ ਨੂੰ ਇਮਲਾ ਜੋ ਮੁਨਸ਼ੀ ਜੀ ਜਾਂ ਜਮਾਤ ਦੇ ਮਨੀਟਰ ਦੇ ਬੋਲਣ ਤੇ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਇਬਾਰਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ  ਹੁਣ ਅਗਲੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਲੇਟ, ਸਲੇਟੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।ਸਲੇਟ ਕਾਲੇ ਪੱਥਰ ਜਾਂ ਟੀਨ ਤੇ ਕਾਲੇ ਪੇਂਟ ਵਾਲੀ ਫੁੱਟ ਡੇੜ੍ਹ ਫੁੱਟ ਦੀ ਚੌਰਸ ਲੱਕੜ ਦੇ ਚੌਖਟੇ ਵਾਲੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।ਉਰਦੂ ,ਹਿਸਾਬ,ਜੁਗਰਾਫੀਆ,  ਬੱਸ ਇਹ ਹੀ ਮੋਟੇ ਮਜ਼ਮੂਨ ਪੜ੍ਹਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।ਪਰ ਉਦੋਂ ਜਿਨਾ ਵੀ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਬੜਾ ਹੀ ਮੇਹਣਤ ਅਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਸਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪੰਜਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਉਥੇ ਹੀ ਉਘੇ ਸਮਾਜ ਸੇਵੀ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮੁਰਾਲੇ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਉਦਮ ਸਦਕਾ ਉਰਦੂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਣ ਲੱਗੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਲਾਭ ਮੈਂ ਉਥੋਂ ਵੀ ਬੜਾ ਉਠਾਇਆ। ਬਾਕੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਮੈਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਏਧਰ ਆਕੇ ਕੀਤੀ। ਦਸਵੀਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਏਧਰ ਆਕ ਕੀਤੀ,ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਜਮਾਤਾਂ ਦਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਉਰਦੂ ਮੈਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾ ਯਾਦ ਸੀ ਜਿਸੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਮੈਂ ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਕਰਕੇ ਪਟਵਾਰੀ ਦਾ ਇਮਤਹਾਨ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਤੇ 1965-66, ਤੱਕ ਉਰਦੂ  ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਟਵਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ।ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਦਫਤਰੀ ਕੰਮ ਕਾਜ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।
ਲਗ ਪਗ ਚੌਂਤੀ ਸਾਲ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਉਪ੍ਰੰਤ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਕੇ 2008 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਬਚਿਆਂ ਕੋਲ ਯੌਰੋਪ ਆ ਗਿਆ।ਬੇਸ਼ਕ ਫੱਟੀ ਤੋਂ ਕਾਪੀ, ਦਵਾਤ, ਕਲਮ, ਪੈਨਸਲ, ਪੈੱਨ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫਰ ਤਾਂ ਮੈਂ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।ਪਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਯੁੱਗ ਦੇ ਕਾਫਿਲੇ ਵਿੱਚ ਰਲਣ ਦੀ ਰੀਝ ਅਜੇ ਬਾਕੀ ਸੀ।
ਅਖੀਰ ਇਕ ਵੇਰਾਂ ਮੇਰੇ  ਇੱਕ ਵਿਦੇਸ਼ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇੜਲੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦਾਰ ਕੋਲੋਂ ਮੈਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜੇਹੀ ਰਕਮ ਦੇ ਕੇ ਇਕ ਸੈਕੰਡ- ਹੈਂਡ ਕੰਪਿਊਟਰ ਲੈ ਲਿਆ ਤੇ ਇਸ ਤੇ ਇਧਰੋਂ ਉਧਰੋਂ ਪੁਛ ਪੁਛਾ ਕੇ ਕੁਝ ਅੱਖਰ ਪੁੱਠੀਆਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਉੰਗਲਾਂ ਮਾਰ ਕੇ  ਲਿਖਣੇ ਸਿੱਖ ਹੀ ਲਏ।ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮਸ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਸੀ।ਇਥੇ ਆਕੇ ਕੁਝ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਉਦਮ ਸਦਕਾ ਨਾਲ “ਸਾਹਿਤ ਸਾਂਝ ਸੁਰ ਸੰਗਮ ਮੰਚ ਇਟਲੀ” ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।ਪਰ ਅਜੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮਸਲਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੋ ਬਹਤ ਛੇਤੀ ਹੱਲ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ।
 ਇਸੇ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਤੇ ਫੋਟੋ ਗ੍ਰਾਫਰ ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਘੋਤੜਾ’ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਕੰਪੂਟਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮੁਖੀ. ਅਮ੍ਰਿਤ ਫੋਂਟ ਡਾਉਣ ਲੋਡ ਕਰਕੇ ਇਨਸਟਾਲ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਟਾਈਪ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖ ਲਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਮੈਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਰਚਨਾ ਮਿਡੀਆ ਪੰਜਾਬ ਜਰਮਨ ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਸੀ।ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਫੱਟੀ ਤੋਂ ਫੋਂਟ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫਰ ਅਜੇ ਲਗਾਤਰ ਜਾਰੀ ਹੈ,ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੌਖਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁਣ ਪੁਰਾਰਾਣੇ ਫੋਂਟਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀ ਕੋਡ ਨੇ ਲੈ ਲਿਆ ਹੈ।
 ਸਿਖਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਥੋੜੀ ਹੈ, ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਹੈ ਮੈਂ ਇਸ ਦਾ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਫੱਟੀ ਫੋਂਟ ਤੱਕ ਦੇ ਇਸ ਸਫਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਵੀ ਮੇਰੇ ਸੁਹਿਰਦ ਮਿੱਤਰ, ਸੇਧਕ ਅਤੇ ਨੇਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੋਏ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੈਂ ਹਰ ਦਮ ਸ਼ੁਕਰ ਗੁਜ਼ਾਰ ਹਾਂ।
ਜੀਵਣ ਦਾ ਸਫਰ ਮੁਸ਼ਕਲ, ਸੌਖਾ ਹੈ ਨਾਲ ਕਾਫਿਲੇ।
ਇਸ ਕਾਫਿਲੇ ਚ, ਚਲਦਿਆਂ ਵਧਦੇ ਸਦਾ ਨੇ ਹੌਸਲੇ।
ਕਦਮਾਂ ਦੇ ਤਾਲ ਦੇ ਇਹ, ਛੱਡੀਏ ਕਦੇ ਨਾ ਸਿਲਸਲੇ,
ਹਰ ਆਦਮੀ ਦੇ ਕੋਲ ਹੁੰਦੇ , ਕਈ ਤਲਖ ਤਜੁਰਬੇ।

ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ

ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਅੱਜ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਮਾ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ  ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਲਿਖੀ ਪੁਸਤਕ “ਰਣਜੀਤ ਕਹਾਣੀਆਂ “ ਵਿੱਚ   ਪੜ੍ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਜੋਕੇ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਣ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ  ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨ ਨੂੰ ਮਨ ਕਰ ਆਇਆ।  
        ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਵੇਰਾਂ ਜਦੋਂ ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ  ਮਾਹਾਰਾਜ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਮੁਹਿੰਮ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੇਖਣ ਦਾ ਖਿਆਲ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਹ ਇੱਕ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੇ  ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਤੇ ਡੇਰੇ ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਖੂਹ ਤੇ ਰੁੱਖ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਬੈਠੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੀ ਆਇਆਂ ਕਹਿ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੁਭਾਆ ਅਨੁਸਾਰ ਜਦ ਕੋਈ ਜਲ਼ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, ਬਜ਼ੁਰਗਾ ਪਿਆਸ ਬਹੁਤ ਲੱਗੀ ਹੈ, ਜੇ ਜਲ਼ ਪਿਲਾ ਦਏਂ ਤਾਂ ਮਿਹਰ ਬਾਨੀ ਹੋਵੇ ਗੀ, ਇਹ ਸੁਣਕੇ, ਕਿਸਾਨ  ਬੋਲਿਆ ਜੁਵਾਨਾ  ਜੇ ਕਹੇਂ ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਰਹੁ, (ਗੰਨੇ ਦਾ ਰੱਸ) ਪਿਲਾਂਵਾਂ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮਾਹਰਾਜਾ ਸਾਹਿਬ  ਬੜੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ, ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਆਪ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਕੋਲ ਬੈਠ ਗਏ। ਕਿਸਾਨ ਦਾਤੀ ਲੈ ਕੇ ਨਾਲ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਚੋਣਵੇਂ ਗੰਨੇ ਲੈ ਆਇਆ ਅਤੇ  ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਗੰਨਿਆਂ ਪਿੱਛੇ ਐਵੇਂ ਬਲਦ ਜੋੜ ਕੇ ਵੇਲਣਾ ਕੀ ਚਲਾਉਣਾ, ਮੈਂ ਆਪ ਹੀ ਗਾਢੀ ਗੇੜ  ਕੇ ਵੇਲਣਾ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹਾਂ ਤੂੰ ਪਾੜਛੇ ਕੋਲ ਗਿਲਾਸ ਲੈ ਕੇ ਬੈਠ ਜਾ।
        ਵੇਖਦੇ ਵੇਖਦੇ ਦੋ ਗੰਨਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਵੱਡਾ ਗਿਲਾਸ ਰੱਸ ਦਾ ਭਰ ਗਿਆ, ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ  ਰੱਸ ਦਾ ਪੀ ਕੇ ਗਲਾਸ ਖਾਲੀ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜਵਾਨਾ ਹੋਰ ਪੀਵੇਂਗਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਂ ਕਹਿਣ ਤੇ ਉਹ ਕਿਸਾਨ ਫਿਰ ਦਾਤੀ ਲੈ ਕੇ ਓਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੋ  ਹੋਰ ਗੰਨੇ ਲੈਣ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਮਗਰੋਂ ਮਾਰਾਜਾ ਸਾਹਿਬ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪਏ ਕਿ ਵੇਖੋ ਦੋ ਗੰਨਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵੱਡਾ ਰੱਸ ਦਾ ਗਿਲਾਸ ਨਿਕਲ ਆਇਆ, ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਾਫ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਚੰਗੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਜਾ ਕੇ ਦੀਵਾਨ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਦੇ ਮੁਆਮਲੇ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰ ਦੇਵੇ।
    ਏਨੇ ਨੂੰ ਉਹ ਬੁਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਦੋ ਗੰਨੇ ਹੋਰ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਿਆ ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਰੱਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਗਿਲਾਸ ਭਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਸਾਂ ਪੌਣਾ ਹੀ ਨਿਕਿਲਿਆ ਤਾਂ, ਮਹਰਾਜਾ ਸਾਹਿਬ ਉਸ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਬਜ਼ੁਰਗਾ ਵੇਖ ਤੇਰਾ ਖੇਤ ਵੀ ੳਹ ਹੀ, ਦਾਤੀ ਵੀ ਉਹ ਹੀ, ਵੱਢ ਕੇ ਲਿਆਂਦੇ ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ,ਪਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਵਾਲੇ ਦੋ ਗੰਨਿਆਂ ਨਾਲ ਗਿਲਾਸ ਭਰ ਗਿਆ ਪਰ ਹੁਣ  ਗਿਲਾਸ ਊਣਾ ਕਿਉਂ ਰਹਿ ਗਿਆ।
     ਮਾਹਰਾਜ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਸਹਿਜ ਸੁਭਾਅ   ਬੋਲਿਆ ਕਿ ਰਾਜੇ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਬਦਨੀਯਤ  ਆ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ।ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣਕੇ ਉਹ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਬਾਬਾ ਤੇਰੀ ਗੱਲ ਦੀ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ  ਨਹੀਂ ਆਈ, ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਜ਼ਰਾ ਖੋਲ਼੍ਹ  ਕੇ ਸਮਝਾ,ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਨੌਜੁਵਾਨ ਆਪ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਰਾਜਾ ਹੈ , ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਵੇਖ ਜਵਾਨਾਂ ਹੈਂ ਤਾਂ ਤੂੰ ਬੜਾ ਹੱਟਾ ਕੱਟਾ ਪਰ ਤੇਰੀ ਬੁੱਧ ਬੜੀ ਮੋਟੀ ਜਾਪਦੀ  ਹੈ ਜੋ ਤੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਇਸ  ਸਿੱਧੀ ਸਾਦੀ ਗੱਲ ਦੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਈ,  ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਮਾਹਰਾਜਾ ਸਾਹਿਬ ਹੋਰ ਭੋਲ਼ੇ  ਜਿਹੇ ਹੋ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲਗੇ, ਹਾਂ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਮੇਰੀ ਬੁੱਧ ਵਾਕਿਆ ਹੀ ਬਹੁਤ ਮੋਟੀ ਹੈ, ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝਾ।
      ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਬੋਲਿਆ , ਸੁਣ ਜਵਾਨਾਂ ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੇ ਰਾਜੇ ਦੀ ਪਰਜਾ ਪ੍ਰਤੀ ਨੀਯਤ ਸਾਫ ਨਾ ਹੋਵੇ  ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਪਰਜਾ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਘਾਟਾ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ।ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇ ਪਰਜਾ ਦੀ ਨੀਯਤ ਆਪਣੇ ਰਾਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਫ ਨਾਂ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਤੇ ਹਾਨੀ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਕਿਸਾਨ ਫਿਰ ਬੋਲਿਆ ਕਿਉਂ ਹੁਣ  ਸਮਝ ਆ ਗਈ।ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਬਾਬਾ ਤੇਰੀ ਬਹੁਮੁੱਲੀ  ਗੱਲ ਦੀ ਸਮਝ ਮੈਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਉਸ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਅਤੇ ਪੂਰਾ ਪਤਾ ਆਦਿ ਪੁੱਛ ਕੇ ਚਲੇ ਗਏ।
       ਥੋੜ੍ਹੇ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪਿਆਦਾ ਉਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਡੇਰੇ ਆਇਆ  ਅਤੇ ਉਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਨਾਂ ਪਤਾ ਪੁੱਛ ਪੁਛਾ ਕੇ ਆਕੇ  ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਕਿ ਬਾਬਾ ਤੈਨੂੰ ਫਲਾਂਣੀ ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਮਾਹਰਾਜਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਾਜ਼ਰ ਆਉਣ ਦਾ ਇਹ ਪਰਵਾਨਾ ਆਇਆ ਹੈ, ਇਹ ਵੇਖਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਉਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਖਾਨਿਉਂ ਹੀ ਗਈ ਤੇ ਉਹ ਸੋਚਣ ਲੱਗਾ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਕੀ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਿਵਾਰ ਨੇ ਥਾਣਾ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਰਿਹਾ, ਕਦੀ ਸਿਪਾਹੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਡੇਰੇ ਆਇਆ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਹੋਣਾ, ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸਾਡੀ ਕੋਈ ਝੂਠੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਹੀ ਨਾ ਕਿਤੇ ਜਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ।ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਇਹ ਚੇਤਾ ਆਇਆ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਇਕ ਜਵਾਨ ਸਿੱਖ ਘੋੜੇ ਤੇ ਸਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਡੇਰੇ ਆਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਗੰਨੇ ਦਾ ਰੱਸ ਪਿਲਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਅਤੇ ਨਾਲ ਉਸ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਬਾਤ ਦਾ ਚੇਤਾ ਵੀ ਆਇਆ.ਤੇ ਉਸ ਨੇਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਉਸੇ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ  ਮਾਹਰਜੇ  ਪਾਸ ਮੇਰੇ ਖਿਲਾਫ ਕੁਝ ਵਧਾ ਚੜ੍ਹਾ ਕੋਈ ਸ਼ਕਾਇਤ  ਜਾ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ।
               ਜਦ ਮਿਥੀ ਤਾਰੀਖ ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਬਾਰ ਹਾਜ਼ਿਰ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹ ਜਿਵੇਂ ਉੱਤੇ ਦੇ ਉੱਤੇ  ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ ਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਜਿਸ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਇਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਨੇ ਗੰਨੇ ਦਾ ਰੱਸ ਪਿਲਾਇਆ ਸੀ ਉਹ ਤਾਂ  ਸ਼ੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਮਾਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਪ ਹੀ ਸੀ। ਹੁਣ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗੁਸਤਾਖੀ ਬਦਲੇ ਕੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਵੇ। ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਮਾਹਰਾਜਾ ਸਾਹਿਬ ਬੋਲੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾ ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਪਾਸ ਇੱਕ ਦਿਨ ਤੇਰੇ ਖੂਹ ਤੇ ਆਇਆ ਸਾਂ ਤੇ ਤੂ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਵੇਲ਼ਣਾ ਗੇੜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਖੇਤ ਦੇ ਗੰਨੇ ਦਾ ਰੱਸ ਪਿਲਾਇਆ ਸੀ।ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਨੀਵੀਂ ਪਾਈ ਹੱਥ ਜੋੜੀ ਖੜਾ ਲਾਜੁਵਾਬ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਗੱਡਿਆ ਹੋਵੇ  ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਖੜਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਮਾਹਾਰਾਜਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੜੇ ਆਦਰ ਨਾਲ ਬਿਠਾ ਕੇ ਦਰਬਾਰ ਆਮ ਬੁਲਾਇਆ,ਅਤੇ ਉਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੂੰ ਕੋਲ ਬੁਲਾ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਦੀ ਦੀ ਹੋਈ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਡਰ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਸੁਣਾ,ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜੇ ਤੂੰ ਕੁਝ ਲਕੋਇਆ ਤਾਂ ਫਿਰ ਸਖਤੀ ਵੀ ਹੋਵੇਗੀ।
         ਉਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਨੇ  ਉਸ ਦਿਨ ਦੀ ਸਾਰੀ ਹੋਈ ਵਾਰਤਾ ਜਦ ਸੰਗਦੇ ਸੰਗਦੇ ਨੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਸੁਣਾਈ ਤਾਂ  ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਸੁਣ ਕੇ ਮਾਹਰਾਜਾ ਸਾਹਿਬ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬੋਲੇ, ਐ ਲੋਕੋ ਮੈਂ ਇਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਪਾਸੋਂ ਉਸ ਦਿਨ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸਿਖਿਆ ਹੈ ਵੇਖੇ ਸੜਦੀ ਧੁੱਪ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਇਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਨੇ  ਆਪਣੇ ਖੇਤ ਦੇ ਮੁੜਕਾ ਪਸੀਨਾ ਵਹਾ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗੰਨੇ ਦਾ ਰੱਸ ਮੈਨੂੰ ਪਿਲਾਇਆ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਮੈਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਪੈਦਾ ਵਾਰ ਬਦਲੇ ਤਾਂ ਉਸ  ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਮੁਆਮਲਾ ਵਧਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸਾਂ।ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਕਹੀ ਸਾਦੀ ਮੁਰਾਦੀ ਗੱਲ ਨੇ ਝੰਜੋੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਰਾਜੇ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਦੀਆਂ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਪ੍ਰਤੀ ਨੀਯਤਾਂ ਠੀਕ ਹੋਣ ਤਾਂ ਰਾਜੇ ਅਤੇ ਪਰਜਾ ਦੋਵੇਂ ਸੁਖੀ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ।ਆਓ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਇਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਤੋਂ ਸਬਕ ਸਿਖੀਏ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ  ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ , ਬਜ਼ੁਰਗਾ ਤੇਰੇ ਖੇਤ ਦਾ ਜੋ ਮੁਆਮਲਾ ਵਧਾਉਣ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਉਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਤੇਰੇ ਸਾਰੇ ਚੱਕ ਦਾ ਅੱਜ ਤੋਂ ਮੁਆਮਲਾ ਮੁਆਫ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਇਹ “ਚਾਹ ਸਰਕਾਰ ਵਾਲਾ” ਜੋ ਮੁਆਫੀ ਦਾ ਚਾਹ ਅਰਥਾਤ ਮੁਆਫੀ ਵਾਲਾ ਖੂਹ ਪੱਛਮੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਕਿਤੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੱਸੀਦਾ ਹੈ।
    ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੈਨੂੰ ਅਜੋਕੇ ਲੋਕ ਰਾਜ ਵਾਲੇ ਇਸ ਦੇਸ਼  ਦੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬਣਾਏ ਗਏ ਕਾਲੇ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸੜਕਾਂ ਕੰਢੇ  ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਇਨਸਾਫ ਲਈ ਸ਼ਾਂਤ ਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਝੂਝਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਂਤ ਮਈ ਅੰਦੋਲਣ ਵੇਖ ਕੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਅੜੀਅਲ ਵਤੀਰਾ ਵੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।
ਜੋ ਸਰਕਾਰ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਹੋਏ ਵੈਰੀ, ਸਮਝੋ ਅੱਜ ਹੈ ਨਹੀਂ, ਜਾਂ ਫਿਰ ਕੱਲ ਹੈ ਨਹੀਂ।
ਲੋਟੂ ਢਾਣੀਆਂ  ਨਾਲ ਜੋ  ਸਾਂਝ ਰੱਖੇ , ਉਸ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਧਰਤ ਤੇ ਤੱਲ ਹੈ ਨਹੀਂ ।

ਕਿਸਮਤ ਜਾਣੀ ਫਿਰ ਅਜ਼ਮਾਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।
ਛਿੜ ਪਈ ਫਿਰ ਤੋਂ ਨਵੀਂ ਲੜਾਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।
ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਫਿਰ ਚੋਣ ਅਖਾੜਾ ਭਖਿਆ ਹੈ,
ਜੰਤਾ ਜਾਣੀ, ਫਿਰ ਅਜ਼ਮਾਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।
ਦਿੱਲੀ ਹੈ ਦਿਲ ਵਾਲੀ, ਲਗਦਾ ਝੂਠ ਨਿਰਾ,
ਦਿੱਲੀ ਬਣ ਗਈ ਨਿਰੀ ਲੜਾਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।
ਜ਼ਾਤ ਪਾਤ ਤੇ ਕੌਮ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਤੇ,
ਜੰਤਾ ਜਾਣੀ ਫਿਰ ਭੜਕਾਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।
ਜਿਹੜਾ ਕਰਦਾ ਗੱਲ  ਗਰੀਬੀ ਦਿੱਲੀ ਦੀ,
ਖੋਹਵੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵਾਗ ਫੜਾਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।
ਸਾਰੀ ਦਿੱਲੀ ਮਿਲ ਕੇ ਉਸਦਾ ਸਾਥ ਦਿਓ,
ਜਿਹੜੇ ਸੋਚੇ ਸਾਫ ਸਫਾਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।
ਜੋ ਵੀ ਸੋਚੇ ਵਧੀਆ, ਕਰੇ  ਵਿਖਾ ਦੇਵੇ,
ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਵੇ ਵਾਗ ਫੜਾਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।
ਝੱਲੇ  ਜ਼ੁਲਮ ਬਥੇਰੇ ਨੇ ਇਸ ਦਿੱਲੀ ਨੇ,
ਲੋਕ ਰਾਜ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।
ਸਮਿਆਂ ਦਾ ਇਤਹਾਸ ਲਕੋਈ ਬੈਠੀ ਹੈ,
ਬੜੀ ਪਰਾਣੀ ਬੁੱਢੜੀ ਮਾਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।
ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੇ ਨੇਤਾ ਐਸ਼ ਕਰਣ,
ਤਾਂਹੀਉਂ ਰਹਿੰਦੀ ਸ਼ਾਮਤ ਆਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।
ਉੱਡੇ ਧੂੜ ਸਿਆਸਤ ਦੀ, ਹਰ ਕੋਣੇ ਵਿੱਚ,
ਤਾਂ ਵੀ ਲੋਕੀਂ ਕਰਦੇ ਨੇ ਵਡਿਆਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।
ਚੁਣੀਏ  ਚੰਗੇ ਨੇਤਾ,  ਨੇ ਜੋ ਸੇਵਕ ਪਰਜਾ ਦੇ,
ਖੁੰਝੇ ਨਾ ਇਹ ਮੌਕਾ ਹੁਣ ਚਤਰਾਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।
ਲੋਕ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਨੀਹਾਂ  ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰੋ,
ਰਲ਼ ਕੇ ਸਾਰੇ ਜਾਵੇ ਸ਼ਾਨ ਵਧਾਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ।

ਜਦ ਵੀ ਆਵੇ ਲੋਹੜੀ ਦਾ ਦਿਨ,
ਬੱਚੇ ਲੋਹੜੀ ਮੰਗਣ ਜਾਣ,
ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਕੂਕ ਸੁਣਾਣ।
ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਯਾਦ ਕਰਾਣ।    
ਸੀ ਇਹ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਕੌਣ,
ਜਿੱਸ ਨੇ ਨੇਕੀ ਖੱਟੀ ਕੌਣ,
ਏਡਾ ਵੀਰ ਬਹਾਦਰ ਕੌਣ,
ਜਿੱਸ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਆਦਰ ਕੌਣ,
ਜਿੱਸ ਦੀ ਸੀ ਸਰਦਾਰੀ ਕੌਣ,
ਵੱਡਾ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਕੌਣ,
ਸੁੰਦਰ ਮੁੰਦਰਨੀ ਸੀ ਕੌਣ,
ਧੀ ਧਿਆਣੀ ਸੀ ਇਹ ਕੌਣ,
ਕੁੜੀ ਦੇ ਮਾਪੇ ਮਾੜੇ ਕੌਣ,
ਵਿਆਹ ਕੇ ਬੰਨੇ ਚਾੜ੍ਹੇ ਕੌਣ,
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧੀ ਵਿਆਹੀ ਕੌਣ,
ਰੋਂਦੀ ਡੋਲੇ ਪਾਈ ਕੌਣ,
ਸੇਰ ਸ਼ੱਕਰ ਪਾਈ ਕੌਣ,
ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾਈ ਕੌਣ,
ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਵਿਆਹਵਣ ਵਾਲਾ ਕੌਣ,
ਸਾਥ ਨਿਭਾਵਣ ਵਾਲਾ ਕੌਣ,
ਕੁੜੀ ਦਾ ਸਾਲੂ ਪਾਟਾ ਕੌਣ,
ਕੁੜੀ ਦਾ ਜੀਵੇ ਚਾਚਾ ਕੌਣ।
ਚਾਚੇ ਚੂਰੀ ਕੁੱਟੀ ਕੌਣ,
ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਲੁੱਟੀ ਕੌਣ,
ਜਿੱਸ ਨੇ ਗੀਤ ਬਨਾਇਆ ਕੌਣ,
ਬਾਲਾਂ ਘਰ ਘਰ ਗਾਇਆ ਕੌਣ,
ਜਿੱਸ ਨੇ ਭਾਰ ਵੰਡਾਇਆ ਕੌਣ,
ਕਿੱਥੋਂ ਚੱਲ ਕੇ ਆਇਆ ਕੌਣ,
ਜਿੱਸ ਨੇ ਲਿਖੀ ਕਹਾਣੀ ਕੌਣ,
ਭਰੀਏ ਉੱਸ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕੌਣ,
ਜਿੱਸ ਨੇ ਮੁਗਲ ਵੰਗਾਰੇ ਕੌਣ,
ਇਹ ਗੱਲ ਜਾਣੋ ਸਾਰੇ ਕੌਣ,
ਜਿੱਸ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਬਣੀਆਂ ਕੌਣ,
ਜਾਣੇ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ, ਕੌਣ,
ਸੀ ਇਹ ਦੁੱਲਾ ਭੱਟੀ ਕੌਣ,
ਜਿੱਸ ਨੇ ਨੇਕੀ ਖੱਟੀ ਕੌਣ,
ਸੀ ਇਹ ਧਰਮੀ ਬੰਦਾ ਕੌਣ!
ਸੀ ਇਹ ਅਣਖੀ ਬੰਦਾ ਕੌਣ!

 ਸਾਂਝੀ ਸੱਭ ਦੀ ਧਰਤੀ ਮਾਂ।

ਸਾਂਝੀ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀ ਹੈ ਛਾਂ।

ਸਾਂਝੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਸੱਥਾਂ

ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੰਧਾਂ, ਬੰਨੇ ਵੱਟਾਂ,

ਸਾਂਝੇ ਸੱਭ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗ੍ਰਾਂ,

ਸਾਂਝਾ ਸੱਭ ਲਈ ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਂ,

ਸਾਂਝੀਆਂ ਰੁੱਤਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਪੌਣਾਂ,

ਸਾਂਝੀਆਂ ਸੱਭ ਲਈ ਖੂਹ ਦੀਆਂ ਮੌਣਾਂ।

 ਸਾਂਝੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਪਗਡੰਡੀਆਂ,

ਨਾ ਇਹ ਪੌਣਾਂ ਗਈਆਂ ਵੰਡੀਆਂ,

ਸਾਂਝਾਂ ਅੰਦਰ ਗੁੰਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ।

 ਸਾਂਝਾਂ ਦਾ ਨਾ ਰੂਪ ਗਵਾਈਏ।

ਆਉ ਸਾਂਝਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧਾਈਏ।

ਹੁੰਦੇ ਧੀਆਂ, ਪੁੱਤ ਬ੍ਰਾਬਰ,

ਸੱਭ ਨੂੰ ਦਈਏ ਇੱਕੋ ਆਦਰ।

ਨੱਚੀਏ ਟੱਪੀਏ ਭੰਗੜੇ ਪਾਈਏ,

ਬਾਲ ਲੋਹੜੀਆਂ,ਖੁਸ਼ੀ ਮਨਾਈਏ।

    ਅੱਲਾ ਯਾਰ ਖਾਂ ਜੋਗੀ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ 1830 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।ਆਪ ਪੇਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਹਕੀਮ ਸਨ, ਹਿਕਮਤ  ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ ਫਾਰਸੀ ਦਾ ਵੀ ਚੰਗਾ ਗਿਆਨ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਹਾਇਸ਼ ਅਨਾਰ ਕਲੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।ਆਪ ਬੜੇ ਖੁਲ੍ਹੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸੱਚ ਦੇ ਹਾਮੀ ਅਤੇ ਸੱਚੇ ਸੁੱਚੇ ਨੇਕ ਇਨਸਾਨ ਸਨ।
ਸਾਹਿਬੇ ਕਮਾਲ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਹੱਕ ਸੱਚ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬੇਮਿਸਾਲ, ਮਹਾਨ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੇ ਅਥਾਹ ਸ਼ਰਧਾ ਸੀ।ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਲਿਖੀ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਬਾਰੇ  “ਸ਼ਹੀਦਾਨੇ ਵਫਾ” ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਹੇਠ ਦਰਸਾਏ ਅਠਾਰਵੇਂ ਬੰਦ ਤੋਂ ਸਾਫ ਝਲਕਾਂ ਮਾਰਦੀ ਹੈ। 
 ਕਰਤਾਰ ਕੀ ਸੌਗੰਦ ਹੈ,ਨਾਨਕ ਕੀ ਕਸਮ ਹੈ।
 ਜਿਤਨੀ ਭੀ ਹੋ ਗੋਬੰਦ ਕੀ ਤਾਰੀਫ ਵੁਹ ਕਮ ਹੈ।
ਹਰ ਚੰਦ ਮੇਰੇ ਹਾਥ ਮੈਂ ਪੁਰ ਜ਼ੋਰ ਕਲਮ ਹੈ।
ਸਤਗੁਰ ਕੇ ਲਿਖੂੰ ਵਸਬ, ਕਹਾਂ ਤਾਬੇ ਕਰਮ ਹੈ।
ਇਕ ਆਂਖ ਸੇ ਬੁਲਬੁਲਾ, ਕੁਲ ਬਹਿਰ ਕੋ ਦੇਖੇ।
ਸਾਹਿਲ ਕੋ ਯਾ ਮੰਝਧਾਰ ਕੋ ਯਾ ਲਹਿਰ ਕੋ ਦੇਖੇ।
ਬੰਦ 18ਵਾਂ (ਸ਼ਹੀਦਾਨੇ ਵਫਾ ਕ੍ਰਿਤ ਅੱਲਾ ਯਾਰ ਖਾਂ ਜੋਗੀ)
  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦਾ ਸਾਕਾ ਸਰਹੰਦ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਬਾਰੇ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦਾਨੇ ਵਫਾ,1913 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ।ਜਿਸ ਦੇ ਕੁਲ 110 ਬੰਦ ਚਾਰ ਚਾਰ ਮਿਸਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਹਨ।ਫਿਰ ਦੂਜਾ ਮਰਸੀਆ ”ਗੰਜੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ” ਪੂਰੇ ਦੋ ਸਾਲ ਦੀ ਕਰੜੀ ਮੇਹਣਤ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਤੇ ਪੁਰ ਜ਼ੋਰ ਮੰਗ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ 1915 ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਿਸ ਦੇ 117 ਬੰਦ ਤਿੰਨ ਤਿੰਨ ਮਿਸਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਹਨ।ਸਤਾਰਵਾਂ ਤੇ ਅਖੀਰਲਾ ਬੰਦ ਜ਼ਰਾ ਲੰਬਾ ਤਾਂ ਹੈ ਪਰ ਜੋਗੀ ਜੀ ਕਿਵਤਾ ਦਾ ਇਹ ਬੰਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਉਡਾਰੀ ਦਾ ਸਿਖਰ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
 ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਦਾ ਇਤਹਾਸਕ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਜੋ ਅਨੰਦਰ ਪੁਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਗੜ੍ਹੀ ਚਮਕੌਰ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਾਦੇ ਅਜੀਤ ਸਿਘ ਅਤੇ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਚਾਲੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੁਗਲ ਫੌਜਾਂ ਅਤੇ ਪਹਾੜੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਜੰਗ ਦਾ ਹਾਲ ਆਪਣੀ ਮਨ ਨੂੰ ਟੁੰਬਣ ਵਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਰਾਹੀਂ ਲਿਖਿਆ, ਜੋ ਜੋਗੀ ਜੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਹੁਨਰ ਦਾ ਕਮਾਲ ਹੈ।ਜਿਸ ਦਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕੰਮ ਹੈ।
 ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਮਰਸੀਏ ਹੀ ਜੋਗੀ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਕਹੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਗੰਜੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ 117 ਵੇਂ  ਅਖੀਰਲੇ ਬੰਦ  ਬਾਰੇ ਲਿਖੇ ਬਿਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਮੇਰਾ ਲੇਖ ਅਧੂਰਾ ਰਹੇ ਗਾ।ਜੋ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਪਾਵਣ ਧਰਤੀ ਬਾਰੇ ਜੋਗੀ ਜੀ ਇਵੇਂ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ,
  2
ਬਸ ਏਕ ਹੀ ਤੀਰਥ ਹੈ ਹਿੰਦ ਮੇਂ ਯਾਤਰਾ ਕੇ ਲੀਯੇ,
 ਕਟਾਏ ਬਾਪ ਨੇ ਬੱਚੇ ਜਹਾਂ ਖੁਦਾ ਕੇ ਲੀਯੇ।
ਦਕਨ ਮੇਂ ਦੂਰ ਮਰਕਜ਼ ਹੈ,ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਕਾ,
ਪਹੁੰਚਨਾ ਜਿਸ ਜਗ੍ਹਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ.ਹੈ ਮੈ-ਨਵਾ ਕੇ ਲੀਯੇ।
ਭਟਕਤੇ ਫਿਰਤੇ ਹੈ ਕਿਉਂ,ਹੱਜ ਕਰੇਂ ਯਹਾਂ ਆ ਕਰ,
ਯਿਹ ਕਾਬਾ ਖਾਸ ਹੈ ਹਰ ਇਕ ਖਾਲਸਾ ਕੇ ਲੀਯੇ।
ਜਹਾਂ ਵੁਹ ਲੇਟੇ ਹੈਂ ਸਤਲੁਜ ਮੇਂ ਜੋਸ਼ ਮੇਂ ਆ ਕਰ,
ਚਰਨ ਹਜ਼ੂਰ ਕੇ ਨਹਿਰੇਂ ਬਹਾ ਬਹਾ ਕੇ ਲੀਯੇ।
ਚਮਕ ਹੈ ਮਿਹਰ ਕੀ ਚਮਕੌਰ ਤੇਰੇ ਜ਼ੱਰੋਂ ਮੇਂ,
ਯਹੀਂ ਸੇ ਬਨ ਕੇ ਸਿਤਾਰੇ,ਸਮਾਂ ਕੇ ਲੀਯੇ।
 ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦ ਕੇ ਲਖਤੇ- ਜਿਗਰ,ਅਜੀਤ, ਜੂਝਾਰ,
ਫਲਕ ਪੇ ਏਕ, ਯਹਾਂ ਦੋ ਚਾਂਦ ਹੈਂ ਜ਼ਿਆ ਕੇ ਲੀਯੇ।
ਮਿਜ਼ਾਰ ਗੰਜੇ- ਏ-ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਹੈ ਉਨ ਸ਼ਹੀਦੋਂ ਕਾ,
ਫਿਰਸ਼ਤੇ ਜਿਨ ਕੀ ਤਰਸਤੇ ਥੇ ਖਾਕੇ-ਪਾ ਕੇ ਲੀਯੇ।
ਉਠਾਏਂ ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਆਕਰ ਯਹਾਂ ਕੀ ਮੱਟੀ ਕੋ,
ਜੋ ਖਾਕ ਛਾਨਤੇ ਫਿਰਤੇ ਹੈਂ ਕੀਮੀਯਾ ਕੇ ਲੀਯੇ।
ਯਿਹ ਹੈ ਵੁਹ ਜਾ ਜਹਾਂ,ਚਾਲੀਸ ਤਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੂਏ,
ਖਤਾਬ ਸਰਵਰੀ ਸਿੰਘੋਂ ਨੇ ਸਰ ਕਟਾ ਕੇ ਲੀਯੇ।
ਦਿਲਾਈ ਪੰਥ ਕੋ ਸਰ-ਬਾਜ਼ੀਓਂ ਨੇ ਸਰਦਾਰੀ,
ਬਰਾਇ ਕੌਮ ਯਿਹ ਰੁਤਬੇ,ਲਹੂ ਬਹਾ ਕੇ ਲੀਯੇ।
   
 ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਬਾਰੇ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਭਲੀ ਭਾਂਤ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ ਸ਼ਹੀਦਾਨੇ ਵਫਾ’ ਲਿਖਿਆ ਉਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਮ ਵਰ੍ਹੇ ਦਾ ਖਿਆਲ ਕਰਦਿਆਂ ਲਗ ਪਗ 83 ਸਾਲ ਦੀ ਹੋਵੇ ਗੀ। ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘ਗੰਜੇ ਸ਼ਹੀਦਾਨ’ ਲਿਖਣ ਵੇਲੇ 85 ਵਰ੍ਹੇ ਦੀ ਹੋਵੇ ਗੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਵਿ ਪਰਵਾਜ਼, ਪੁਰ ਜੋਸ਼, ਬਾ ਕਮਾਲ ਅਤੇ ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਧੂਹਾਂ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਹਾਂ ਰਚਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਜੋਗੀ ਜੀ ਨੇ ਹੋਰ ਵੀ ਰਚਨਾਂਵਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਲਿਖੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੋਜੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ਕੇ ਪਾਠਕਾਂ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
 ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਉੱਚੇ ਪਾਇ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਫੁੱਲ  ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਆਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪਾਠਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਦੋਵੇਂ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਰਹਿਣਗੇ।
  ਆਫਰੀਨ ਅੱਲਾਯਾਰ ਖਾਂ ਜੋਗੀ ਆਫਰੀਨ 
ਅੱਲਾ ਯਾਰ ਜੋਗੀ,ਅੱਲਾ ਯਾਰ ਯੋਗੀ।
ਤੂੰ ਸੀ ਸੱਚ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਪਿਆਰ ਜੋਗੀ।
ਬਾਜਾਂ ਵਾਲੇ ਨੇ ਰੱਖਿਆ ਹੱਥ ਸਿਰ ਤੇ,
ਤੇਰੀ ਕਲਮ ਨੂੰ ਮਿਲੀ ਰਫਤਾਰ ਜੋਗੀ।
ਗੁਣ ਹਿਕਮਤਾਂ ਦਾ ਸ਼ੌਕ,ਲਿਖਣ ਦਾ ਵੀ,
ਤੂੰ ਸੀ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਅਜਬ ਭੰਡਾਰ ਜੋਗੀ।
ਤੂੰ ਸੀ ਸੱਚ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲਾ,
ਹਾਮੀ ਸੱਚ ਦਾ ਸੀ ਪਹਿਰੇ ਦਾਰ ਜੋਗੀ,
ਲਿਖ ਕੇ ਮਰਸੀਆ ਨਵੇਂ ਅੰਦਾਜ਼ ਅੰਦਰ,
ਦਿੱਤਾ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਜੋਗੀ।
ਤੇਰੀ ਚਾਲ ਵੱਖਰੀ,ਤੇਰੀ ਢਾਲ ਵੱਖਰੀ,
ਸੁਹਣੀ ਦਿੱਖ ਤੇ ਸ਼ਕਲ ਨੁਹਾਰ  ਜੋਗੀ।
ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਵੀ ਸੋਭਦਾ ਸੀ,
ਜਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਤੂੰ ਰਿਹਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਜੋਗੀ।
ਜਿੱਥੇ ਬੋਲਿਆ, ਕੀਲਿਆ ਸ੍ਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ,
ਰਹੇ ਸੋਭਦੇ ਭਰੇ  ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਜੋਗੀ।
ਦੋਵੇਂ ਮਰਸੀਏ ਲਿਖੇ ਵੈਰਾਗ ਅੰਦਰ,
ਤੇਰੇ ਬਣ ਗਏ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਜੋਗੀ।
ਜਦੋਂ ਪੜ੍ਹਾਂ ਤਾਂ ਨੈਣ ਨਾ ਰਹਿਣ ਕਾਬੂ,
ਵਹੇ ਹੰਝੂਆਂ ਦੀ ਬਣਕੇ ਧਾਰ ਜੋਗੀ।
ਤੇਰੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਸੀਰ ਢਾਡੀ,
ਤੇਰੀ ਕਲਮ ਤੋਂ ਜਾਂਵਾਂ ਬਲਿਹਾਰ ਜੋਗੀ।
ਕਿਵੇਂ ਮਾਂਜ ਕੇ, ਢਾਲ ਕੇ ਘੜੀ ਘਾੜਤ,
ਤੇਰੇ ਪਾਸ ਸੀ ਸ਼ਬਦ ਭੰਡਾਰ ਜੋਗੀ।
ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਾਦੇ, ਜੇਰੇ ਵਾਂਗ ਪਰਬਤ,
ਜਦੋਂ ਪੜ੍ਹੇ ਕਿਧਰੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜੋਗੀ।
ਕੰਬੀ ਰੂਹ ਤੇਰੀ,ਸੀਨਾ ਧੜਕਿਆ ਸੀ,
ਜਦੋਂ ਡਿੱਠੀ ਸਰਹੰਦ ਦੀਵਾਰ ਜੋਗੀ।
ਤੇਰੀ ਕਲਮ ਨੇ ਵੇਖ ਕੇ ਵੈਣ ਪਾਏ,
ਫਿਰ ਤੂੰ ਲਿਖੇ ਸੀ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਜੋਗੀ।
ਡੋਲੇ ਮੂਲ ਨਾ ਡਰੇ ਨਾ ਜਾਬਰਾਂ ਤੋਂ,
ਜਿੰਦਾਂ ਧਰਮ ਤੋਂ ਗਏ ਜੋ ਵਾਰ ਜੋਗੀ।
ਜਦ ਤੂੰ ਸੱਚ ਤੇ ਹੱਕ ਦੀ ਬਾਤ ਪਾਈ,
ਤੈਨੂੰ ਕਾਫਰ ਗਰਦਾਨਿਆ ਮੋਮਨਾਂ ਨੇ।
ਤੈਨੂੰ ਛੇਕ ਦਿੱਤਾ ਅਪਨੇ ਧਰਮ ਵਿੱਚੋਂ,
ਮੰਦਾ ਸਮਝ ਦੀਵਾਨਿਆਂ ਮੋਮਨਾਂ ਨੇ।
ਤੇਰੀ ਸੋਚ ਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ ਆਈ,
ਗਲਤ ਸਮਝ ਅਣਜਾਣਿਆਂ ਮੋਮਨਾਂ ਨੇ।
ਪੰਥ ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਸੀਨੇ ਨਾਲ ਲਾਇਆ ਸੀ,
ਧਰਮ ਕਰਮ ਨਿਭਾਉਣਿਆਂ ਮੋਮਨਾਂ ਨੇ।
ਨਿੱਕੀ ਉਮਰ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸਨ,
ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੂੰ ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ।
ਖੁੱਭ ਕੇ ਸੋਚ ਅੰਦਰ ਕਲਮ ਫੜੀ ਐਸੀ,
ਦਸਮ ਪਿਤਾ ਡਾਢਾ ਮਿਹਰਬਾਨ ਹੋਇਆ।
ਇਵੇਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਕਹਿਰ ਹੋਇਆ,
ਭਾਣਾ ਵਰਤਿਆ,ਜ਼ਿਮੀਂ ਅਸਮਾਨ ਰੋਇਆ।
ਚਿਣੀ ਜਾ ਰਹੀ ਕੰਧ ਸਰਹੰਦ ਜਦ ਸੀ,
ਹੱਕ, ਸੱਚ, ਇਨਸਾਫ ਦਾ ਘਾਣ ਹੋਇਆ।
ਤੇਰੀ ਕਲਮ ਕੰਬੀ, ਨਾਲੇ ਰੂਹ ਤੜਫੀ,
ਤੇਰੀ ਕਲਮ ਨੇ ਕੀਰਨੇ ਪਾਏ ਲੱਖਾਂ।
ਨਾ ਉਹ ਡਰੇ ਨਾ ਜ਼ਰਾ ਘਬਰਾਏ ਯੋਧੇ,
ਬੇਸ਼ੱਕ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਜ਼ੋਰ ਲਗਾਏ ਲੱਖਾਂ।
ਜਿੰਦਾਂ ਨਿੱਕੀਆਂ,ਹੌਸਲੇ ਵਾਂਗ ਪਰਬਤ,
ਜ਼ੁਲਮ ਜਾਬਰਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਢਾਏ ਲੱਖਾਂ।
ਲਾਲ ਪਿਤਾ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਦੇ ਰਹੇ ਸਾਬਤ,
ਦਿੱਤੇ ਕਈ ਲਾਲਚ ਚੋਗੇ ਪਾਏ ਲੱਖਾਂ।
ਤੇਰੀ ਕਲਮ ਦੇ ਹੁਨਰ ਤੋਂ ਜਾ ਸਦਕੇ,
ਜੋ ਤੂੰ ਕਲਮ ਦੇ ਜੌਹਰ ਵਿਖਾਏ ਲੱਖਾਂ।
ਕਦਰ ਹੀਰਿਆਂ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਜੌਹਰੀਆਂ ਨੂੰ,
ਬੜੀ ਪਾਰਖੂ  ਦੀ ਤਿੱਖੀ ਅੱਖ ਹੁੰਦੀ।
ਮੱਛੀ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਚੱਟ ਕੇ ਮੁੜੇ ਬੇਸ਼ੱਕ,
ਐਪਰ ਪਾਣੀ ਤੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਵੱਖ ਹੁੰਦੀ।
ਦੁਨੀਆ ਯਾਦ ਕਰਦੀ ਸੂਰੇ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ,
ਐਪਰ ਕਾਇਰ ਦੀ ਕੀਮਤ ਨਹੀਂ ਕੱਖ ਹੁੰਦੀ।
ਤੇਰੀ ਕਲਮ ਨੂੰ ਕਰਾਂ ਸਲਾਮ  ਜੋਗੀ,
ਤਲਖ ਤਜੁਰਬੇ, ਪੜ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੁੰਦੀ।
ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਈ ਕਲਾਮ ਨੇ ਪੜ੍ਹੇ ਬੇਸ਼ਕ,
ਤੇਰਾ ਲਿਖਣ ਤੇ ਕਹਿਣ ਦਾ ਢੰਗ ਵੱਖਰਾ।
ਤੇਰੀ ਕਸਕ ਵੱਖਰੀ ਤੇਰੀ ਸੋਜ਼ ਵੱਖਰੀ,
ਤੇਰੇ ਲਿਖਣ ਤੇ ਕਹਿਣ ਦਾ ਰੰਗ ਵੱਖਰਾ।
ਤੇਰੇ ਅੱਖਰੀ ਕਾਫਿਲੇ ਤੁਰਨ ਵੱਖਰੇ,
ਤੇਰੀ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸੰਗ ਵੱਖਰਾ।
ਤੇਰੀ ਰਮਜ਼,ਅਦਾ ਤੇ ਚੋਟ ਵੱਖਰੀ,
ਮੈਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਸ਼ਾਇਰ ਮਲੰਗ ਵੱਖਰਾ।
ਜਾਪੇ ਆਰਸੀ ਹੈ  ਬੂਹੇ ਬਾਰੀਆਂ ਹਨ,
ਜਾਂ ਕੋਈ ਅਰਸ਼ ਹੈ ਨੂਰੀ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਦਾ।
ਭਰਿਆਂ ਕਿਵੇਂ ਤੂੰ ਜੋਸ਼ ਤੇ ਹੋਸ਼ ਅੰਦਰ,
ਅਜਬ ਰੰਗ ਸੀ ਜੰਗੀ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਦਾ।
ਕਿਵੇਂ ਰਹੇ ਖੁਦਾ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਅੰਦਰ,
ਲਿਖਿਆ ਮਰਸੀਆ ਰੱਬੀ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦਾ।
ਕਿਵੇਂ ਜੂਝਿਆ ਖਾਲਸਾ ਧਰਮ ਬਦਲੇ.
 ਹਾਲ ਦੱਸਿਆ ਗੁਰੂ ਦੁਲਾਰਿਆਂ  ਦਾ।
ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖੀ ਸਰਹੰਦ ਦੀ  ਵਾਰਤਾ ਤੂੰ,
 ਲਾਲ ਗੁਰਾਂ ਦੇ  ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਜਿਹੜੇ। 
ਹੋਏ ਧਰਮ ਦੇ ਲਈ ਕੁਰਬਾਣ  ਜਿਹੜੇ।
ਚਿਣੇ ਗਏ ਸਰਹੰਦ ਦੀ ਕੰਧ ਅੰਦਰ,
 ਮੰਨੀ ਈਨ ਨਾ, ਬੜੇ ਮਹਾਨ ਜਿਹੜੇ।
ਹਾਕਮ ਵੇਖ ਕੇ ਜਦੋਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋਏ ਜਿਹੜੇ।
ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਦੇ ਭਰੇ ਦਰਬਾਰ ਅੰਦਰ,
ਡੋਲੇ ਡਰੇ ਨਾ,ਪਰਬਤ ਸਮਾਨ ਜਿਹੜੇ।
ਜਦੋਂ ਗੜ੍ਹੀ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੱਲ ਛੇੜੀ,
ਲਿਖੀ ਜੰਗ, ਅਜੀਤ, ਜੁਝਾਰ ਦੀ ਤੂੰ,
ਕਿਵੇਂ ਲਾਲ ਦੋਵੇਂ ਝੂਜੇ ਜੰਗ ਅੰਦਰ,
ਬਿਜਲੀ ਵਾਂਗ ਸੀ ਚੱਲੀ ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਤੂੰ।
ਤੇਰੀ ਕਲਮ ਨੇ ਕਿਵੇਂ ਇਨਸਾਫ ਕੀਤਾ.
ਕਿਵੇਂ ਧਰਮ ਦੇ ਯੁੱਧ ਲਲਕਾਰ ਦੀ ਤੂੰ।
ਕਿਵੇ ਸਿਫਤ ਕੀਤੀ, ਦਿਲੋਂ ਖਾਲਸੇ ਦੀ.
ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਹਾਰ ਦੀ ਤੂੰ।
ਤੇਰੀ ਸੋਚ ਉੱਚੀ, ਮੇਰੀ ਸੋਚ ਨੀਵੀਂ,
 ਕਰਦਾਂ ਤਨੋਂ ਤੇ ਮਨੋਂ  ਸਤਿਕਾਰ  ਜੋਗੀ।
ਤੇਰੇ ਸ਼ੇਅਰ ਨੇ  ਵਾਂਗ ਮਸ਼ਾਲ ਬਲਦੇ,
 ਤੇਰੀ ਕਲਮ ਤੋਂ ਜਾਂਵਾਂ  ਬਲਿਹਾਰ  ਜੋਗੀ।
ਦੀਵਾ ਸੂਰਜ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਬਾਲੀਏ ਕਿਉਂ, 
ਮੈਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੋਚਦਾਂ ਹਾਂ,  ਵਾਰੋ ਵਾਰ  ਜੋਗੀ।
ਕਿੰਨਾ ਸਿੱਖੀ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਤੂੰ,
ਤੇਰੀ ਸੋਚ ਦਾ ਨਾ ਪਾਰਾ ਵਾਰ ਜੋਗੀ।
  ਅੱਲਾ ਯਾਰ ਜੋਗੀ ਜੀ ਬਾਰੇ ਲਿਖਦਿਆਂ ਅਚਾਣਕ ਮੈਨੂੰ ਬਿਰਹੋਂ ਦੇ ਸੁਲਤਾਲ ਸ਼ਾਇਰ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੀ ਯਾਦ ਆ ਗਈ।ਜੋ ਮੇਰੇ ਜ਼ਿਲਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦਾ  ਹੀ ਜੰਮ ਪਲ਼ ਸੀ।ਉਸ ਨੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬੇਰਿੰਗ ਕਾਲੇਜ ਬਟਾਲਾ ਤੋਂ ਕੀਤੀ।ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹੀ 1958 ਵਿੱਚ ਪਟਵਾਰ ਪਾਸ ਕੀਤੀ।ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪੰਡਤ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਪਾਲ ਜੀ ਸਾਡੇ ਪਟਵਾਰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਹੈਡ ਮਾਸਟਰ ਸਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਕੁ ਮਹੀਨੇ  ਪਟਵਾਰ ਵੀ ਕੀਤੀ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਸ੍ਰੀ ਦੁਆਰਕਾ ਦਾਸ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਟਵਾਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਤਹਿਸੀਲ ਬਟਾਲੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਦਾ ਪਟਵਾਰ ਹਲਕਾ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਲਗਵਾਂ ਸੀ।ਪਰ ਇਹ ਪਟਵਾਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਇਸ ਆਜ਼ਾਦ ਤਬੀਅਤ ਸ਼ਾਇਰ ਨੂੰ ਕਿੱਥੋਂ ਰਾਸ ਆਉਣੀ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀ ਲਗਨ ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਿਭ ਗਈ।ਉਦੋਂ ਸਵ, ਸ. ਪਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕੈਰੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸਨ।ਇਸ ਸਮਾ ਸਟੇਜੀ ਕਵੀਆਂ ਦਾ ਸੀ।ਉਦੋਂ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਅਜੇ ਪੁੰਗਰਦਾ ਸ਼ਾਇਰ ਸੀ।ਬਟਾਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀਆਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਰਹੂਮ ਬਰਕਤ ਰਾਮ ਯਮਨ,ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ ਮਹਿਰਮ,ਗੋਪਾਲ ਦਾਸ ਗੋਪਾਲ ਜੋ ਨੇਤ੍ਰ ਹੀਣ ਸਨ। ਹਾਸ ਰੱਸ ਦੇ ਮੰਨੇ ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਕਵੀ ਸਨ।ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀ, ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਦੀ ਲੜੀ  ਬਹੁਤ ਲੰਮੀ ਹੈ।ਬਟਾਲਾ ਵਿਖੇ ਛੋਟੇ ਵੱਡੇ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਤਾਂ ਆਮ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੇ ਵਿਆਹ ਪੁਰਬ ਤੇ ਬੜੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦਸਹਿਰਾ ਗ੍ਰਾਉਂਡ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਵੀ ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਇਕ ਵੇਰਾਂ ਸਾਲ 1960 ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਮੂਨੂੰ ਇਹ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਵੇਖਣ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ।ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਸ਼ਿਵ ਬਟਾਲਵੀ ਨੂੰ ਸੁਣਿਆ।
 ਇਹ ਗੀਤ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਜਦ ਕਾਫੀ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਵੇਈਂ ਨਦੀ ਤੋਂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਪਰਤੇ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਦੀਆਂ ਗੁਆਂਢਣਾਂ ਜਦੋਂ  ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਭੈਣ ਨਾਨਕੀ ਤੇਰਾ ਵੀਰ ਵੇਈਂ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਮੁੜਿਆ ਕਿਤੇ ਉਹ ਵੇਈਂ ਵਿੱਚ ਡੁਬ ਹੀ ਨਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਜੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗੀਤ ਸਟੇਜ ਤੇ ਗਾਇਆ  ਜਿਸ ਦੇ ਬੋਲ ਹਨ,” ਸਈਓ ਨੀ ਉਹ ਡੁੱਬ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ,ਉਹ ਤਾਂ ਜਗਤਾ ਤਰਾਵਣ ਹਾਰਾ” ਤਾਂ ਸ੍ਰੋਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਹੰਜੂਆਂ ਨਾਲ ਤਰ ਹੋ ਗਈਆਂ।
 ਇਕ ਵੇਰ ਸ਼ਿੜ ਬਟਾਲਵੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੂੰ ਬਹੁਤ ਸੁਹਣ ਲਿਖਦਾ ਹੈਂ ਕੁਝ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸੀੰਘ ਜੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਲਿਖ।ਸ਼ਿਵ ਬਟਾਲਵੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੇਰੀ ਕਲਮ ਦੀ ਐਨੀ ਔਕਾਤ ਨਹੀਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕੁੱਝ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਾਰੇ ਲਿਖ ਸਕਾਂ ਪਰ ਇੱਕ ਆਰਤੀ ਜ਼ਰੂਰ ਲਿਖੀ ਹੈ। ਜੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ।
ਮੈਂ ਕਿਸ ਹੰਝੂਆਂ ਦਾ ਦੀਵਾ ਬਾਲ ਕੇ ਤੇਰੀ ਆਰਤੀ ਗਾਂਵਾਂ।
ਮੈਂ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਬੂਹੇ ਤੇ ਮੰਗਣ ਗੀਤ ਅੱਜ ਜਾਂਵਾਂ।
ਜੋ ਤੈਨੂੰ ਕਰਨ ਭੇਟਾ ਤੇਰੇ ਦੂਆਰ ਤੇ ਆਂਵਾਂ।
ਮੇਰਾ ਗੀਤ ਨਹੀਂ ਐਸਾ ਜੋ ਤੇਰੇ ਮੇਚ ਆ ਜਾਵੇ
ਭਰੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਜੋ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਕਟਾ ਆਵੇ।
ਜੋ ਆਪਣੇ ਸੋਹਲ ਬੱਚੇ ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਣਾ ਆਵੇ।
ਤਿਹਾਏ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਤਲਵਾਰ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪਿਆ ਆਵੇ।
ਜੋ ਲੁੱਟ ਜਾਵੇ ਤੇ ਯਾਰੜੇ ਦੇ ਸੱਥਰੀਂ ਗਾਵੇ।
ਚਿੜੀ ਦੇ ਖੰਭ ਦੀ ਲਲਕਾਰ ਸੌ ਬਾਜਾਂ ਨੂੰ ਖਾ ਜਾਵੇ।
ਮੈਂ ਕਿੰਝ ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਗਾਨੀ,ਅੱਜ ਅਪਨੇ ਗੀਤ ਗਲ਼ ਪਾਵਾਂ।
ਮੇਰਾ ਹਰ ਗੀਤ ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਹੈ,ਮੈਂ ਕਿਹੜਾ ਗੀਤ ਲੈ ਅੱਜ ਆਂਵਾਂ।
ਮੈਂ ਕਿਹੜੇ ਗੀਤ ਦੀ ਭੇਟਾ ਲੈ ਕੇ ਤੇਰੇ ਦੁਆਰ ਤੇ ਆਂਵਾਂ।
ਮੇਰੇ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਮਹਿਫਲ਼ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਉਹ ਗੀਤ ਨਹੀਂ ਲਭਦਾ,
ਜੋ ਤੇਰੇ ਸੀਸ ਮੰਗਣ ਤੇ ਤੇਰੇ ਦਰ ਤੇ ਖੜਾ ਹੋਵੇ,
ਜੋ ਮੈਲੇ ਹੋ ਚੁਕੇ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਧੋਵੇ।
ਉਹ ਜਿਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਪੱਛੋਂ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਨਾ ਹੋਵੇ,ਕਿ
ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੀੜ ਤਾਂ ਕੀ ਪੀੜ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਨਾ ਹੋਵੇ।
ਜੋ ਲੋਹਾ ਪੀ ਸਕੇ ਉਹ ਗੀਤ ਕਿੱਥੋਂ ਲੈ ਕੈ ਆਂਵਾਂ,
ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਉਸਤਤ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦਾ ਹਾਂ,ਕਿ ਉਹ ਹੋਵੇ
ਜਿਹਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸੱਚ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਹੋਵੇ,ਨੈਣਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਹ ਹੋਵੇ,
ਜਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਵਤਨ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਲਈ ਅੰਤਾਂ ਦਾ ਮੋਹ ਹੋਵੇ।
ਜਿਹਦੇ ਵਿੱਚ ਲਹੂ ਤੇਰੇ ਦੀ ਰਲ਼ੀ ਲਾਲੀ, ਤੇ ਲੋਅ ਹੋਵੇ।
ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਲਹੂ ਦਾ ਕਿਸੇ ਗੀਤ ਨੂੰ ਟਿੱਕਾ ਕਿਵੇਂ ਲਾਂਵਾਂ,
ਮੈਂ ਬੁਜ਼ਦਿਲ,ਕਿਸਤਰਾਂ ਗੀਤ ਲੈਕੇ ਤੇਰੇ ਦੁਆਰ ਤੇ ਆਂਵਾਂ।
ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇਰੀ ਆਰਤੀ ਗਾਵਾਂ,
ਮੈਂ ਮੈਲ਼ੇ ਸ਼ਬਦ ਧੋ ਕੇ,ਜੀਭ ਦੀ ਕਿੱਲੀ ਤੇ ਪਾ ਆਵਾਂ।
ਤੇ ਮੈਲੇ ਸ਼ਬਦ ਸੁੱਕਣ ਤੀਕ ਤੇਰੀ ਹਰ ਪੈੜ ਚੁੰਮ ਆਵਾਂ।
ਤੇਰੀ ਹਰ ਪੈੜ ਤੇ ਹੰਝੂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੂਰਜ ਜਗਾ ਆਵਾਂ।
ਮੈਂ ਲੋਹਾ ਪੀਣ ਦੀ ਆਦਤ, ਜ਼ਰਾ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾ ਆਵਾਂ।
ਮੈਂ ਸ਼ਾਇਦ ਫਿਰ ਭੇਟਾ ਕਰਨ ਯੋਗ ਕੁਝ ਹੋ ਜਾਂਵਾਂ,
ਮੈਂ ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਗੀਤ ਲੈ ਕੇ ਕਿਸਤਰਾਂ ਤੇਰੇ ਦੁਆਰ ਤੇ ਆਵਾਂ।
ਮੈਂ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਬੂਹੇ ਤੇ ਮੰਗਣ ਗੀਤ ਅੱਜ ਆਵਾਂ।
ਮੇਰਾ ਹਰ ਗੀਤ ਅੱਜ ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਹੈ,ਮੈਂ  ਕਿਹੜਾ ਗੀਤ ਅੱਜ ਗਾਵਾਂ।
ਮਾਲਵੇ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦਾ ਜੰਮ ਪਲ਼ ਸਵ. ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁੱਖ ਤਕਲੀਫਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦਾ ਲੋਕ ਕਵੀ ਹੋ ਨਿਬੜਿਆ।ਉਸ ਪਾਸ ਆਪਣੇ ਲਿਖੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਤੀਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਇਕ ਗਰਜਵੀਂ ਅਤੇ ਦਿਲ ਚੀਰਵੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ। ਬੜੀ ਦੌੜ ਭੱਜ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀ ਲਿਖੀ ਇਕ ਕਵਿਤਾ “ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਜੇਰਾ”  ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਇਸ ਲੋਕ ਕਵੀ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰਧਾਂਜਲੀ ਦੇਂਦਾ ਹੋਇਆ  ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।
ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਜੇਰਾ
ਬਾਪੂ ਵੇਖਦਾ ਰਹੀਂ ਤੂੰ ਬੈਠ ਕੰਢੇ,
ਕਿਵੇਂ ਤਰਨਗੇ  ਜੁਝਾਰ ਅਜੀਤ ਤੇਰੇ।
ਟੁੱਭੀ ਮਾਰ ਕੇ ਸਰਸਾ ਦੇ ਰੋੜ੍ਹ ਅੰਦਰ,
ਕੱਢ ਲਵਾਂਗੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਗੀਤ ਤੇਰੇ।
ਏਸ ਕੱਚੀ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਗੜ੍ਹੀ ਮੂਹਰੇ,
ਕਿਲ੍ਹਾ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਅਸੀਂ ਝੁਕਾ ਦਿਆਂਗੇ,
ਝੋਰਾ ਕਰੀਂ ਨਾ ਕਿਲੇ ਅਨੰਦ ਪੁਰ ਦਾ,
ਕੁੱਲੀ ਕੁੱਲੀ ਨੂੰ ਕਿਲ੍ਹਾ ਬਣਾ ਦਿਆਂਗੇ।
ਮਾਛੀ ਵਾੜੇ ਦੇ ਸੱਥਰ ਦੇ ਗੀਤ ਵਿੱਚੋਂ,
ਅਸੀਂ ਉੱਠਾਂਗੇ ਚੰਡੀ ਦੀ ਵਾਰ ਬਣਕੇ,
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸੂਲ਼ਾਂ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਨਾ ਸੌਣ ਤੈਨੂੰ,
ਛਾਂਗ ਦਿਆਂਗੇ ਖੰਡੇ ਦੀ ਧਾਰ ਬਣ ਕੇ।
ਬਾਪੂ!ਸੱਚੇ ਇੱਕ ਕੌਮੀ ਸਰਦਾਰ ਤਾਈਂ,
ਪੀਰ ਉੱਚ ਦਾ ਵੀ ਬਣਨਾ ਪੈ ਸਕਦੈ,
ਖੂਨ ਜਿਗਰ ਦੇ ਨਾਲ ਤਾਂ ਜ਼ਫਰ ਨਾਮਾ,
ਤੇਰੀ ਕਲਮ ਨੂੰ ਵੀ ਘੜਨਾ ਪੈ ਸਕਦੈ।
(ਪਰ) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੰਧ ਸਰਹੰਦ ਦੀ ਤੋੜਨੀ ਏਂ,
ਅਜੇ ਤਕ ਉਹ ਸਾਡੇ ਹਥਿਆਰ ਜੀਉਂਦੇ,
ਗੂਠਾ ਲਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬੇਦਾਵਿਆਂ ਤੇ,
ਸਿੰਘ ਅਜੇ ਵੀ ਲੱਖ ਹਜ਼ਾਰ ਜੀਉਂਦੇ।
ਆਪਣੇ ਛੋਟਿਆਂ ਪੁੱਤਾਂ ਦੀ ਵੇਲ ਤਾਈਂ,
ਜੇਕਰ ਅੱਗ ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਤਾਂ ਚੜ੍ਹਨ ਦੇਵੀਂ,
ਸਾਡੀ ਮੜ੍ਹੀ ਦੇ ਉੱਗੇ ਹੋਏ ਘਾਅ ਅੰਦਰ,
ਠਾਹਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਬਣੇ ਤਾਂ ਬਣਨ ਦੇਵੀਂ।
ਐਪਰ ਜਬਰ ਅੱਗੇ ਕਿੱਦਾਂ ਸਬਰ ਕਰੀਏ,
ਅਸੀਂ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਜ਼ਹਿਰ ਨਹੀਂ ਪੀ ਸਕਦੇ,
ਨੱਕ ਮਾਰ ਕੇ ਡੰਗਰ ਵੀ ਜੀਉਣ ਜਿਸ ਨੂੰ,
ਅਸੀਂ ਜੂਣ ਅਜਿਹੀ ਨਹੀਂ ਜੀ ਸਕਦੇ।
ਧਨੀ ਰਾਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ
     (1876-1954)
ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਅਣਵੰਡੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪੱਸੀਆਂ ਵਾਲਾ ਜ਼ਿਲਾ ਸਿਆਲ ਕੋਟ ਵਿੱਚ ਸੰਨ 1876 ਵਿੱਚ  ਹੋਇਆ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਲਿਖੀਆਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾਂਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਲੈ ਕੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਅ ਦਿਲਾ ਤੇਰੀ ਉਜਾੜ ਨੂੰ ਬਸਤੀ ਬਣਾ ਦਿਆਂ।
ਪੱਤ ਝੜ ਨੂੰ ਅੱਜ ਬਹਾਰ ਦੀ ਰੰਗਤ ਚੜ੍ਹਾ ਦਿਆਂ।
ਕਲੀਆਂ ਖਿੜਾ ਕੇ ਬੁਲਬੁਲ ਨੂੰ ਜਾਨ ਪਾ ਦਿਆਂ।
ਪੰਖੇਰੂਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਸੰਦੇਸ਼ਾ ਸੁਣਾ ਦਿਆਂ।
ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੀ ਤਰਸਦੀ ਸੀ ਲੁਕਾਈ ਉਹ ਆ ਗਿਆ।
ਕਹਿ ਦੇ ਵਜੰਤਰੀ ਨੂੰ ਜ਼ਰਾ ਛੇੜ ਦਿਲ ਰੁਬਾ,
ਰਗ ਰਗ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸੁਰਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਲਾ।
ਨਿਕਲੇ ਆਵਾਜ਼ ਗੂੰਜ ਕੇ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਮਰਹਬਾ।
ਲੂੰ ਲੂੰ ਕੇ ਗਾਏ ਉਹ ਸਤਿਗੁਰ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰੀਆ,
ਜੋ ਪਿਆਰ ਤੇ ਉਪਕਾਰ ਦੀ ਸਰਗਮ ਸਿਖਾ ਗਿਆ।
ਮੀਰਾਂ ਦਾ ਮੀਰ ਕਲਗੀਧਰ ਪੀਰਾਂ ਦਾ ਉੱਚ ਪੀਰ,
ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਘਟਾ ਟੋਪ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਲੀਰੋ ਲੀਰ,
ਹਾਮੀ ਸਚਾਈਆਂ ਦਾ,ਗਰੀਬਾਂ ਦਾ ਦਸਤ ਗੀਰ,
ਜਿਸ ਪਹਿਰੂਏ ਨੇ ਸੌਂ ਗਈ ਕਿਸਮਤ ਜਗਾਈ ਸੀ,
ਜਿਸ ਆਤਮਾ ਨੇ ਮੁਰਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਪਾਈ ਸੀ।
ਜੋ ਗੀਦੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ ਦਾ ਜਾਮਾ ਪੁਆ ਗਿਆ।
ਜਿਸ ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਬਚਾ ਲਿਆ ਸਰਬੰਸ ਆਪਣਾ ਗਾਲ਼,
ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਚਿਣਾ ਲਏ ਦੋ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਲਾਲ,
ਹੱਥੀਂ ਕੁਹਾ ਕੇ ਲਾਡਲੇ ਕੀਤਾ ਨਾ ਮਲਾਲ।
ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸਿੰਜ ਸਿੰਜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਲਹੂ ਦੇ ਨਾਲ।
ਕੱਲਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਬਗੀਚਾ ਉਗਾ ਗਿਆ।
ਆ ਉਸ ਗੁਰੂ ਦੇ ਜਨਮ ਦਾ ਮੰਗਲ ਮਨਾਵੀਏ,
ਉਪਕਾਰ ਕਰਕੇ ਯਾਦ ਧਨਵਾਦ ਗਾਵੀਏ।
ਦੁਨੀਆ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਜਸ ਦਾ ਢੰਡੋਰਾ ਫਿਰਾਵੀਏ।
ਪੈਗਾਮ ਉਸ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਘਰ ਘਰ ਪਚਾਵੀਏ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਉਹ ਵੰਡੀਏ ਜੋ ਅਸਾਂ ਨੂੰ ਛਕਾ ਗਿਆ।
ਨੰਦ ਲਾਲ ਨੂਰ ਪੁਰੀ
(1906-1966)
ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ 1906 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਅਣ ਵੰਡੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਨੂਰ ਪੁਰ ਜ਼ਿਲਾ ਲਾਇਲ ਪੁਰ  ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ,ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਉਹ ਇਹ ਵਧੀਆ  ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਕਵੀ ਅਤਕ ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਸਨ।ਆਪ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਗੀਤ,  “ਚੁੰਮ ਚੁੰਮ ਰੱਖੋ ਨੀ ਇਹ ਕਲਗ਼ੀ ਜੁਝਾਰ ਦੀ”,  ਪ੍ਰਸਿਧ ਗਾਇਕਾ ਮਰਹੂਮ ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ ਦਾ ਗਾਇਆ ਹੋਇਆ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਕਬੂਲ ਹੋਇਆ।ਜੋ ਨੂਰ ਪੁਰੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੀ ਬਣ ਗਿਆ ਜੋ ਹੇਠ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
 ਗੀਤ
ਚੁੰਮ ਚੁੰਮ ਰੱਖੋ ਨੀਂ ਇਹ ਕਲਗ਼ੀ ਜੁਝਾਰ ਦੀ,
ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਗੁੰਦੋ ਲੜੀ ਹੀਰਿਆਂ ਦੇ ਹਾਰ ਦੀ।
ਜੰਗ ਵਿੱਚੋਂ ਲੜ ਕੇ ਸਿਪਾਹੀ ਮੇਰੇ ਆਣਗੇ,
ਚੰਨਾਂ ਦਿਆਂ ਚੁਹਰਿਆਂ ਚੋਂ ਚੰਨ ਮੁਸਕਾਣ ਗੇ।
ਵੇਹੜੇ ਵਿਚ ਠਾਠਾਂ ਮਾਰੂ ਖੁਸ਼ੀ ਸੰਸਾਰ ਦੀ,
ਚੁੰਮ ਚੁੰਮ ਰੱਖੋ ਨੀਂ ਇਹ ਕਲਗ਼ੀ ਜੁਝਾਰ ਦੀ[
ਕੂਲ਼ੇ ਕੂਲ਼ੇ ਹੱਥ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗੋਰੀਆਂ,
ਕੱਲ ਨੇ ਸਵੇਰੇ ਦੀਆਂ  ਜੋੜੀਆਂ ਮੈਂ ਤੋਰੀਆਂ,
ਜਿਨਾਂ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾਂ ਸੀ ਮੈਂ ਪਲ਼ ਨਾ ਸਹਾਰਦੀ,
ਚੁੰਮ ਚੁੰਮ ਰੱਲ਼ੋਖੋ ਨੀ ਇਹ ਕਲਗ਼ੀ ਜੁਝਾਰ ਦੀ।
ਘੋੜੀਆਂ ਦੇ ਪੌੜ ਜਦੋਂ ਕੰਨਾਂ ਸੁਣੇ ਵੱਜਦੇ,
ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਨੈਣ ਆਏ ਬੂਹੇ ਵੱਲ ਭੱਜਦੇ।
ਲਹੂ ਵਿੱਚ ਭਿੱਜੀ ਘੋੜੀ ਵੇਖੀ ਭੁੱਭਾਂ ਮਾਰਦੀ।
ਚੁੰਮ ਚੁੰਮ ਰੱਖੋ ਨੀ ਇਹ ਕਲਗ਼ੀ ਜੁਝਾਰ ਦੀ।
ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਕਾਠੀ ਉਤੇ ਖੂਨ ਨੇ ਇਹ ਦੱਸਿਆ,
ਮਾਏ ਤੇਰਾ ਜੋੜਾ ਦਾਦੇ ਕੋਲ ਜਾ ਹੈ ਵੱਸਿਆ।
ਛੱਡ ਦੇ ਉਡੀਕ ਹੁਣ ਹੰਸਾਂ ਦੀ ਡਾਰ ਦੀ,
ਚੁੰਮ ਚੁੰਮ ਰੱਖੋ ਨੀ ਇਹ ਕਲਗ਼ੀ ਜੁਝਾਰ ਦੀ,
ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਲੜੀ ਗੁੰਦੋ ਹੀਰਿਆਂ ਦੇ ਹਾਰ ਦੀ।
ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ







ਤੇਰੀ ਕਲਮ ਨੂੰ ਕਰਾਂ ਸਲਾਮ ਜੋਗੀ,

ਠੰਡੇ ਬੁਰਜ ਸਰਹੰਦ ਦਾ,

1469 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਰਾਏ ਭੋਏ ਦੀ ਤਲਵੰਡੀ (ਹੁਣ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਖੇ ਮਹਿਤਾ ਕਲਿਆਣ ਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਮਾਂ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਦੀ ਗੋਦ ਨੂੰ ਜਿਸ ਅਣੋਖੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਇਲਾਹੀ ਨੂਰ ਦੀ ਦਾਤ ਨੇ ਭਾਗ ਲਾਇਆ, ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਵਿਰਲੀ ਹੀ ਮਾਂ ਦੇ ਨਸੀਬ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੋਵੇਗਾ,ਅਤੇ ਬੇਬੇ ਨਾਨਕੀ ਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਭਰਾ ਮਿਲਿਆ ਇਹੋ ਕਿਹਾ ਭਰਾ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭੈਣ ਨੂੰ ਹੀ ਮਿਲਿਆ ਹੋਵੇ,ਜਿਸ ਦੇ ਆਗਮਣ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ,ਸਿਧਾਂਤਕ,ਅਤੇ ਨਿੱਗਰ ਤੇ ਨਵੀਂ  ਵਿਚਾਰ ਧਾਰਾ ਵਾਲਾ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਕਾਰ,ਰਹਿਬਰ ਮਿਲਿਆ।
 ਇੱਕ ਸੂਰਜ ਤੇ ਧਰਤ ਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਚੜ੍ਹਦਾ ਤੇ ਲਹਿੰਦਾ ਹੈ,ਪਰ ਇਹ ਸੂਰਜ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸੂਰਜ ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਹੋਂਦ ਤੇ ਰੌਸ਼ਣੀ ਤੇ ਰੂਪ ਵੀ ਨਿਰਾਲਾ ਹੀ ਸੀ।ਉਸ ਦੀ ਆਮਦ ਵੱਖਰੀ ਜੋ  ਸੰਸਾਰ ਤੇ ਸਦਾ ਲਈ  ਆਪਣੀ ਅਮਿੱਟ ਛਾਪ ਛਡਣ ਵਾਲੀ ਸੀ।ਜਿਸ ਦੇ ਗਿਆਣ ਉਪਦੇਸ਼,ਕਹਿਣੀ ਕਰਣੀ ਦੇ, ਰੰਗ ਸੁਰੰਗੇ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ  ਕੋਈ ਸਚਾਈ ਪ੍ਰਤੱਖ ਅਤੇ ਸਦੀਵੀ ਦਿੱਖ ਅਜੇ ਵੀ ਬਰਕਰਾਰ ਹੈ।ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀਆਂ ਇਹ ਪੰਗਤੀਆਂ ਇਸ ਸਚਾਈ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦੀਆਂ ਹਨ।
               ਸਤਿ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਗਟਿਆ,ਮਿਟੀ ਧੁੰਦ ਜਗ ਚਾਨਣ ਹੋਆ॥
                ਜਿਉਂ ਕਰ ਸੂਰਜ ਨਿਕਲਿਆ ਤਾਰੇ ਛਪੇ ਅੰਧੇਰ ਪਲੋਆ॥
                ਸਿੰਘ ਬੁਕੇ ਮਿਰਗਾਵਲੀ ਭੰਨੀ ਜਾਇ ਨਾ ਧੀਰ ਧਰੋਆ॥
                ਜਿਥੈ ਬਾਬਾ ਪੈਰ ਧਰੇ ਪੂਜਾ ਆਸਣ ਥਾਪਣ ਸੋਆ॥
                ਸਿਧ ਆਸਣ ਸਭ ਜਗਤ ਦੇ,ਨਾਨਕ ਆਦ ਮਤੇ ਜੇ ਕੋਆ ॥
                ਘਰ ਘਰ ਅੰਦਰ ਧਰਮ ਸਾਲ,ਹੋਵੇ ਕੀਰਤਨ ਸਦਾ ਵਿਸੋਆ॥
                ਬਾਬੇ ਤਾਰੇ ਚਾਰ ਚੱਕ ਨੌਂ ਖੰਡ ਪ੍ਰਥਮੀ ਸਚਾ ਢੋਆ॥
                ਗੁਰਮੁਖ ਕਲਿ ਵਿਚ ਪਰਗਟ ਹੋਆ॥ 28  
                ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਲੁਕਾਈ, ਫੋਕੇ ਕਰਮਾਂ ਕਾਂਡ, ਵਹਿਮਾਂ ਪਖੰਡਾਂ, ਰਸਮ ਰਿਵਾਜਾਂ,ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ੀ,ਔਰਤ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਦੁਰ ਦਸ਼ਾ, ਜ਼ਾਤ ਪਾਤ, ਦੇ ਜਾਲ ਦੀ ਜਕੜ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਸ਼ਾ ਹੀਣ ਹੋਈ ਪਈ ਸੀ।ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਜੂਲੇ ਹੇਠ ਦੱਬੇ ਕੁਚਲੇ  ਲੋਕ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਮੀਰਾਂ ਦੀ ਜਿਵੇਂ ਹੋਂਦ ਹੀ ਗੁਆ ਬੈਠੇ ਸਨ।ਧਰਮ ਦੇ ਠੇਕੇਦਾਰ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵਾਦ ਪੁਜਾਰੀ ਵਾਦ ਦਾ ਸਾਰੇ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਸੀ।ਹਾਕਮ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਚੂਰ ਹਈ ਪਰਜਾ ਤੇ ਧੱਕੇ ਸ਼ਾਹੀ ਤੇ ਮਾਨੀ ਕਰਦੀ.ਝਿਜਕਦੀ ਸੰਗਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰਜਾ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਾਕਮ ਆਪ ਜੰਤਾ ਲਈ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਚੁਕੇ ਸਨ।ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦਾ ਸੀ।ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਪੁੱਛਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ  ਸੱਚ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਉਣ  ਵਾਲਾ ਹੀ ਸੀ।                                                              
            ਗੁਰੂ ਬਾਬੇ ਦੀਆਂ ਬਚਪਣ ਵੇਲੇ ਦੀਆਂ ਕਈ  ਕਥਾਵਾਂ,ਜਿਵੇਂ,ਪਾਂਧੇ ਅਤੇ  ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਤਿ ਤਿੱਖੀ ਤੇ ਬਾਰੀਕ ਬੁੱਧੀ ਵੇਖ ਕੇ ਪਾਂਧੇ ਦਾ ਹੈਰਾਨ ਹੋਣਾ ਤੇ ਬਚਪਣ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਕਥਾਂਵਾਂ ਜਿਵੇਂ,ਪਸੂ ਚਾਰਨ ਲਈ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣਾ ਰਾਏ ਬੁਲਾਰ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਮਹਾਨ ਰੂਹਾਨੀ ਸ਼ਖਸੀਤ ਸਮਝ ਕੇ ਸਦਾ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬਣ ਜਾਣਾ,ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਚਰੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਅਣਗੌਲਿਆ ਕਰਨਾ ਤੇ ਇਹ ਕੌਤਕ ਵੇਖ ਕੇ ਚਮਤਕਾਰੀ ਬਾਲਕ ਨਾਨਕ ਬਾਰੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋਣਾ, ਪਿਤਾ ਕਾਲੂ ਜੀ ਵੱਲੋਂ  ਕੋਈ ਖਰਾ ਸੌਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਣਾ ਅਤੇ ਲੋੜ ਵੰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਲਈ ਖਰਚ ਕਰਕੇ ਘਰ ਪਰਤਣ ਤੇ ,ਪਿਤਾ ਕਲਿਆਣ ਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਨਾਰਾਜ਼ ਹੋਣਾ,ਜਨੇਊ ਪਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਤੇ ਅਸਲ ਜਨੇਊ ਦੇ ਅਰਥ ਸਮਝਾਉਣੇ, ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਪਾਂਧੇ ਦਾ ਲਾਜੁਵਾਬ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਇਹ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਸੁਲਤਾਨ ਪੁਰ ਲੋਧੀ ਵਿੱਖੇ ਮੋਦੀ ਖਾਨੇ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਵੇਲੇ ਤੇਰਾ ਤੇਰਾ ਕਹਿੰਦੇ ਤੱਕੜੀ ਤੋਲਦੇ  ਆਪਣੀ ਨੇਕ ਕਮਾਈ ਵਿੱਚੋਂ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨੀ ਉਨਹਾਂ ਦੀ ਮਨੁਖ ਨੂੰ ਹੱਕ ਹਲਾਲ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਦਾ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਭਲੇ ਲਈ ਖਰਚ  ਕਰਨਾ ਇਹ ਬੜਾ ਨਿਰਾਲਾ ਸੀ।
ਉਸ ਰੂਹਾਣੀਅਤ ਦੇ ਮੁਜਸਮੇ ਗੁਰੂ ਬਾਬੇ ਨੇ  ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖ ਕੇ ,॥ ਸਭੈ ਸਾਂਝੀ ਵਾਲ ਸਦਾਇਣ ਕੋਈ ਨਾ ਦਿਸੈ ਬਾਹਰਾ ਜੀਉ॥ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਿਧਾਂਤ  ਨਾਲ, ਏਕਤਾ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਤਾ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਘਾਲ ਖਾਇ ਕਿਛੁ ਹਥੋਂ ਦੇਇ।॥  ਨਾਨਕ ਰਾਹੁ ਪਛਾਣੇ ਸੇਇ॥ ਅਤੇ ਹੋਰ ਝੂਠੇ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਦਾ ਪਖੰਡ ਤਿਆਗ ਕੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨਾਲ ਹੀ ਜੁੜ ਕੇ ਧਰਮ ਦੀ ਕਾਰ ਕਰਨਾ, ਦੱਸਾਂ ਨਹੂੰਆਂ ਦੀ ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਦਾ ਅਤੇ ਵੰਡ ਕੇ ਛਕਣ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਿਧਾਂਤ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜ ਕਰਵਾਇਆ।
               ਆਪ ਨੇ ਗ੍ਰਹਿਸਤ ਜੀਵਣ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਰਥ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਵਿਚਰਦਿਆਂ,ਸੁਲਤਾਨ ਪੁਰ ਲੋਧੀ ਦੇ ਮੋਦੀ ਮੋਦੀ ਖਾਨੇ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ,  ਇਕ ਨਵੇਂ ਨਰੋਏ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ ਭਾਵ ਯਾਤਰਾ ਸੁਲਤਾਨ ਪੁਰ (ਪੰਜਾਬ) ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਬਚਪਣ ਦੇ ਸਾਥੀ ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ  ਜੋ ਰਬਾਬ ਦੇ ਚੰਗੇ ਵਾਜੰਤ੍ਰੀ ਅਤੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਲੀ ਉਦਾਸੀ ਬਾਰੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੁੰਦਰ ਵਾਰ ਵੀ ਪੜ੍ਹਨ ਯੋਗ ਹੈ,
                ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਬੇ ਪਾਇਆ ਬਖਸ ਦਰ ਪਿੱਛੋਂ ਦੇ ਫਿਰ ਘਾਲ ਕਮਾਈ॥
                ਰੇਤ ਅਕ ਅਹਾਰ ਕਰ ਰੋੜਾਂ ਕੀ ਗੁਰ ਕਰੀ ਵਿਛਾਈ॥
                ਭਾਰੀ ਕਰੀ ਤਪੱਸਿਆ ਬਡੇ ਭਾਗ ਹਰ ਸਿਉਂ ਬਣ ਆਈ॥
                ਬਾਬਾ ਪੈਧਾ ਸਚ ਖੰਡ,ਨਉ ਨਿਧ ਨਾਮ ਗਰੀਬੀ ਪਾਈ॥
                ਬਾਬਾ ਦੇਖੇ ਧਿਆਨ ਧਰ ਜਲਤੀ ਸਭ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦਿਸ ਆਈ॥
                ਬਾਝੁਹੁ ਗੁਰੁ ਗੁਬਾਰ ਹੈ ਹੈ ਹੈ ਕਰਦੀ ਸੁਣੀ ਲੁਕਾਈ॥
                ਬਾਬੇ ਭੇਖ ਬਣਾਇਆ ਉਦਾਸੀ ਕੀ ਰੀਤ ਚਲਾਈ॥
                ਚੜ੍ਹਿਆ ਸੋਧਣ ਧਰਤ ਲੁਕਾਈ॥ 24॥
        
               ਗੁਰੂ ਬਾਬੇ ਦੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੀਆਂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਭਾਵ ਯਾਤਰਾਂਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਬਹੁਤ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਮੰਗਦਾ ਹੈ।ਫਿਰ ਵੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ,ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਥੀਰਥਾਂ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਅਣੋਖੇ ਵਿਅੰਗ ਮਈ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ੀ ਅਤੇ ਫੋਕੇ ਕਰਮ ਕਾਂਡ ਨੂੰ ਕਰਾਰੀ ਚੋਟ ਮਾਰ ਕੇ ਨਵੀਂ ਸੇਧ ਦੇਣ ਦਾ ਸਾਰਥਕ ਸੌਖਾ ਸਰਲ ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਰਾਹ ਦਰਸਾਉਣਾ,ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਰਸਮੀ  ਆਰਤੀ ਹੁੰਦੀ ਵੇਖਕੇ, ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਰਹੀ ਆਰਤੀ”ਗਗਨ ਮਹਿ ਥਾਲ ਰਵਿ ਚੰਦ ਦੱਸ ਕੇ, ਜਿਵੇਂ ਨਵੇਂ ਹੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਮੱਕੇ ਦੀ ਯਾਤ੍ਰਾ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਅਜੀਬ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਰੱਬ ਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਹੋਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਦੀ ਧੱਕੇ ਸ਼ਾਹੀ,ਬੇ ਇਨਸਾਫੀ, ਅਤੇ ਬੇਦੋਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਜ਼ਿਆਦਤੀ ਵੇਖ ਕੇ ਬਾਬਰ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ  ਕੈਦੀ ਬਣ ਕੇ  ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਚੱਕ ਪੀਸ ਕੇ  ਬਾਬਰ ਵਰਗੇ ਜਾਬਰ ਹਾਕਮ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਹੋ ਕੇ ਪਰਜਾ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਤੀਆਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਬੜੀ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਕਰਾਉਣਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਇਲ ਵੀ ਕਰਨਾ ਇਹ  ਗੁਰੂ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦਾ ਕਮਾਲ ਹੀ ਤਾਂ ਸੀ।ਤਾਂ ਹੀ ਤਾਂ ਉਰਦੂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਾਇਰ ਅਲਾਮਾ ਇਕਬਾਲ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਇਹ ਸ਼ੇਅਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੀ ਗੁਵਾਹੀ ਭਰਦਾ ਹੈ।
      “ ਫਿਰ ਉਠੀ ਆਖ਼ਿਰ ਸਦਾ ਤੌਹੀਦ ਕੀ ਪੰਜਾਬ ਸੇ,ਹਿੰਦ ਕੋ ਇਕ ਮਰਦੇ ਕਾਮਲ ਨੇ ਜਗਾਇਆ ਖ਼ਾਬ ਸੇ “
              ॥ ਬਾਬਾ ਗਿਆ ਬਗਦਾਦ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਜਾਇ ਕੀਆ ਅਸਥਾਨਾ॥
               ॥ ਇਕ ਬਾਬਾ ਅਕਾਲ ਰੂਪ ਦੂਜਾ ਰਬਾਬੀ ਮਰਦਾਨਾ॥
                ॥  ਦਿਤੀ ਬਾਂਗ ਨਮਾਜ਼ ਕਰ ਸੰਨ ਸੰਮਾਨ ਹੋਯਾ ਜਹਾਨਾ॥
                ॥ ਸੁੰਨ ਮੁੰਨ ਨਗਰੀ ਪਈ,ਦੇਖ ਪੀਰ ਹੋਆ ਹੈਰਾਨਾ॥
                ॥ ਵੇਖੇ ਧਿਆਨ ਲਗਾਇ ਕਰ ਇਕ ਫਕੀਰ ਵਡਾ ਮਸਤਾਨਾ॥
                ॥ ਪੁਛਿਆ ਫਿਰ ਕੇ ਦਸਤਗੀਰ ਕੌਣ ਫਕੀਰ ਕਿਸਕਾ ਘਰਾਨਾ॥
                ॥  ਨਾਨਕ ਕਲਿ ਵਿੱਚ ਆਇਆ,ਰਬ ਫਕੀਰ ਇਕ ਪਹਿਚਾਨਾ॥
                ॥  ਧਰਤ ਆਕਾਸ ਚਹੁੰ ਦਿਸ ਜਾਨਾ॥35॥ 
   
        ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦਾ ਕਸਬਾ ਕਰਤਾਰ ਪੁਰ ਨੱਗਰ ਜੋ ਹੁਣ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਸ਼ਕਰ ਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਆ ਚੁਕਾ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਉਦਾਸੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਇਹ ਨੱਗਰ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਵਸਾਇਆ ਅਤੇ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰਹਿਸਤ ਜੀਵਣ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੱਥੀਂ ਹਲ਼ ਵਾਹ ਕੇ, ਹੱਥੀਂ ਕਿਰਤ ਕਰਨਾ ਦਾ ਸੇਵਾ, ਸਿਮਰਣ ਅਤੇ ਵੰਡ ਕੇ ਛਕਣ ਦੇ ਮਹਾਨ, ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਜਾਮਾ ਪਹਿਣਾਂਉਂਦਿਆਂ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ।ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਲਾਏ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਕਰਨ ਲਈ ਨੌ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ,ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਜੀਵਣ ਕਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬੜੀਆਂ ਘਾਲਨਾਂਵਾਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕਰਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਦਾ ਬਹਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣ ਮਹਾਨ ਯੋਗ ਦਾਨ ਪਾਇਆ ਜਿਸ ਦਾ ਸਦਕਾ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕੋਣੇ ਕੋਣੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਫੈਲ ਚੁਕਾ ਹੈ।ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਸਮੂਹ ਨਾਨਕ ਲੇਵਾ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 550 ਵੇਂ ਪੁਰਬ ਸਮਾਰੋਹ ਨੂੰ ਬੜੀ ਧੂਮ ਧਾਮ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਮਨਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
  ਇਸ ਵਾਰ ਇਸ ਪੁਰਬ ਨੂੰ ਬੜੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਬੜਾ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਇਤਹਾਸਕ ਇਕ ਹੋਰ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨ ਯਾਦਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਬਹੁੱਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਗੁਦੁਆਰੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ  ਚਲੇ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਆਪਣੇ ਇਸ਼ਟ ਅੱਗੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਖੁਲ੍ਹੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦੀਦਾਰੇ ਦੀ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਦੋਵੇਂ ਵੇਲੇ ਅਰਦਾਸਾਂ ਹੁੰਦੀਆ ਸੀ।
 ਜਿੱਸ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਰਦਾਸਾਂ ਨੂੰ ਬੂਰ ਪੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ, ਗੁਰੂ ਬਾਬੇ ਦੀ ਮਿਹਰ ਸਦਕਾ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ, ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਭਾਰਤ- ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਲਾਂਘਾ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦਾ ਮਸਲਾ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ  ਉਪਰਾਲਾ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹ ਆਖਿਰ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹ ਹੀ ਗਿਆ ਹੈ।ਪਰ ਅਜੇ ਵੀ ਕਰਤਾਰ ਪੁਰ ਦੇ ਲਾਂਘੇ ਲਈ ਆਮ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਲਈ ਜਾਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ,ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਇਸ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੌਖਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਖੁਲ੍ਹ ਦਿਲੀ ਵਿਖਾਉਣ ਦੀ ਬੜੀ ਲੋੜ ਹੈ। 
  ਆਉ ਇਸ ਸ਼ੁਭ ਅਵਸਰ ਤੇ ਕਾਮਨਾ ਕਰੀਏ ਕਿ ਗੁਰੂ ਬਾਬੇ ਦੇ ਸਰਬ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦੇ ਮਹਾਨ ਉਪਦੇਸ਼ ਤੇ ਚਲਦੇ ਹੋਏ,ਰਾਜ ਨੀਤੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ ਮਿਲ ਬੈਠਕੇ ਆਪਸੀ ਛੋਟੇ ਮੋਟੇ ਮਸਲੇ ਹੱਲ ਕਰਦੇ ਰਹਿ ਕੇ ਅਮਨੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀਏ।
ਕਰਤਾਰ ਪੁਰ ਦੀ ਨਗਰੀ, ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਰਬਾਰ।
ਜਿਹਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ , ਜਾ ਰਾਵੀ ਦੇ ਪਾਰ।
ਸੀ ਨਿੱਤ ਅਰਦਾਸਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ, ਸੁਣ ਲਈ ਕੂਕ ਪੁਕਾਰ,
ਦਰ ਖੁਲ੍ਹ ਗਿਆ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ ਮੇਹਰ ਹੋਈ ਕਰਤਾਰ।
ਹੁਣ ਰਹਿਣ ਇਹ ਸਾਂਝਾਂ ਚਲਦੀਆਂ,ਬਸ ਏਸੇ ਹੀ ਰਫਤਾਰ,
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੱਭ ਤੇ ਮੇਹਰ ਕਰੇ,ਰਹੇ ਲੱਗੀ ਮੌਜ ਬਹਾਰ।   

ਦਰ ਖੁਲ੍ਹ ਗਿਆ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ,ਉਸ ਦੀਨ ਦੁਨੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਦਾ,
ਆਓ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਆਈਏ,ਤੇ ਠੰਡ ਕਾਲਜੇ ਪਾ ਆਈਏ।
ਦਰ ਖੁਲ੍ਹ ਗਿਆ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ...
ਕਦੇ ਦੂਰੋਂ ਦਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਕਈ ਸੁਪਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਗੁੰਦੇ ਸਨ,
ਹੁਣ ਨੈਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਜਾ ਜਾਈਏ,ਕੁੱਝ ਸ਼ਰਧਾ ਭੇਟ ਚੜ੍ਹਾ ਆਈਏ,
ਦਰ ਖੁਲ੍ਹ ਗਿਆ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ...
ਕਰਤਾਰ ਪੁਰੇ ਦਾ ਦੁਆਰ, ਜੋ ਰਾਵੀ ਦੇ ਉਸ ਪਾਰ,
 ਜਾ ਕੇ ਸੀਸ ਨਿਵਾ ਆਈਏ, ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਰੀਝ ਪੁਗਾ ਆਈਏ,
ਦਰ ਖੁਲ੍ਹ ਗਿਆ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ...
ਉਸ ਸੁਣ ਲਈ ਕੂਕ ਪੁਕਾਰ, ਹਟ ਗਈ ਕੰਡਿਆਲੀ ਤਾਰ,
ਹੁਣ ਖੁਲ੍ਹੇ ਦਰਸ਼ਨ ਜਾ ਪਾਈਏ, ਤੇ ਸਾਂਝਾਂ ਹੋਰ ਵਧਾ ਆਈਏ,
ਦਰ ਖੁਲ੍ਹ ਗਿਆ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ...
ਦੋ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਹੁਣ ਸਾਂਝਾਂ ਲੈਣ ਬਹਾਰ,
ਇਹ ਵੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਪੁਚਾ ਆਈਏ, ਤੇ ਵੈਰ ਵਿਰੋਧ ਮਿਟਾ ਆਈਏ,
ਦਰ ਖੁਲ੍ਹ ਗਿਆ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ....
ਹੱਟ ਖੁਲ੍ਹ ਗਿਆ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ,ਸੱਭ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਿਤਪਾਲਕ ਦਾ,
ਆਓ ਚੱਲੀਏ,ਸਭ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ,ਤੇ ਮਨ ਦੀ ਭੁੱਖ ਮਿਟਾ ਆਈਏ।
ਦਰ ਖੁਲ੍ਹ ਗਿਆ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ,ੳਸ ਦੀਨ ਦੁਨੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਦਾ,
ਆਓ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਆਈਏ,ਤੇ ਜੀਵਣ ਸਫਲ ਬਣਾ ਆਈਏ।