ਵਲੈਤ ਵਿੱਚ ਸਵੇਰੇ ਉਠਕੇ ਬੁੱਢਾ ਜੇ ਆਪਣੀ ਬੁੱਢੀ ਦਾ ਹਾਲ ਨਾ ਪੁੱਛੇ...ਉਹ ਖਿਝਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਔਖੀ ਦਾ ਲੰਘਦਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਿਆ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਬੁੱਢੇ ਜੋੜੇ ਕੋਲ ਕਈ ਦਿਨ ਰਿਹਾ। ਅਲੋਕਾਰ ਜੀਵਨ ਸੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਜੋੜੇ ਦਾ। ਪਲ ਵਿੱਚ ਰੋਸਾ ਤੇ ਪਲ ਵਿੱਚ ਹਾਸਾ। ਬੁੱਢਾ ਬਾਪੂ ਦੱਸਣ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੜਕੇ ਉਠਕੇ ਤੇਰੀ ਬੇਬੇ ਦੇ ਬੈੱਡ 'ਤੇ ਨਾ ਜਾਵਾਂ...ਨਾ ਪੁੱਛਾਂ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਐਂ...ਤੇਰਾ ਸਰੀਰ... ਠੀਕ ਐ ਡਾਰਲਿੰਗ...? ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਨਾਖੂਸ਼ ਰਹਿੰਦੀ ਐ...ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕੁੜ-ਕੁੜ ਕਰਦੀ ਦਾ ਲੰਘਦਾ ਐ।
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੁੱਢੇ-ਬੁੱਢੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਨੇ ਸੰਭਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬੱਸਾਂ ਦੇ ਪਾਸ ਮੁਫ਼ਤ ਹਨ। ਘਰ ਅੱਗੋਂ ਬੱਸ ਫੜੋ ਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਆਣ ਉਤਰ੍ਹੋ... ਸੇਵਾ ਕਰੋ... ਗੱਲਾਂ ਮਾਰੋ...ਮਨ-ਮਰਜ਼ੀ ਦਾ ਛਕੋ-ਛਕਾਓ.. ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਪੜ੍ਹੋ ਤੇ ਜਦੋਂ ਦਿਲ ਕਰੇ ਬੱਸ ਚੜ੍ਹੋ ਤੇ ਘਰ ਅੱਗੇ ਆ ਉਤਰ੍ਹੋਂ। ਗੁਰੂ ਘਰ ਜਾਣ ਦੀ ਬਿਜਾਏ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੁੱਢੇ-ਬੱਢੀਆਂ ਡੇ-ਸੈਂਟਰ ਵੀ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਡੇ-ਸੈਂਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੋਖੀ ਰੌਣਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਡੇ-ਸੈਂਟਰਾਂ ਨੂੰ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਸੈਂਟਰ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਸੈਂਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ ਦੇਖੀਆਂ। ਗੱਲਾਂ ਸੁਣੀਆਂ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਖਹਿਬੜਦੇ ਦੇਖੇ। ਈਰਖਾ ਤੇ ਚੁਗਲੀਆਂ ਕਰਦੇ ਤੱਕੇ। ਪਿਆਰ ਤੇ ਹਮਦਰਦੀ ਜਿਤਾਉਂਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਏ। ਕੁਝ ਬਹੁਤ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਦੇਖੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਮਸਤ...! ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਤ 'ਤੇ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਪੌਂਡ ਪਾ ਕੇ ਰੋਸਟ ਚਿਕਨ, ਭੁਜੀਆ ਮੰਗਾਉਂਦੇ ਤੇ ਫੇਮਸ ਗਰਾਊਸ (ਤਿੱਤਰ ਮਾਰਕਾ) ਵਿਸਕੀ ਦੇ ਪੈੱਗ ਟਕਰਾਉਂਦੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਝੂਰਦੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਨਿਆਣਿਆਂ ਨੂੰ ਕੋਸਦੇ ਦੇਖੇ।
                                             """"'
ਇਸ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਧੰਨ ਹਨ ਸਾਡੇ ਪੰਜਾਬੀ, ਜੋ ਕਰੜਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਵੱਡੇ ਜਿਗਰੇ ਤੇ ਹਿੰਮਤ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਬੁਰੀ ਤਰਾ੍ਹਂ ਟੁੁੱਟ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਕੁੜੀਆਂ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾ ਰਹੀਆਂ। ਉਹ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ ਨਾ ਕਿ ਪਸੂਆਂ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ! ਉਹ ਇਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਕਿ ਅੱਜ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਓ ਤੇ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਕੱਢ ਦਿਓ। ਮੇਰੇ ਅੰਕਲ ਦੀ ਇੱਕ ਬੇਟੀ, ਜਿਸਦੀ ਉਮਰ 39 ਸਾਲ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਅੰਕਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਤੂੰ ਇਸਨੂੰ ਵਲੈਤ ਦੇ ਜਨ-ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਪੁੱਛ ਕਿ ਉਹ ਵਿਆਹ ਕਿਉ ਂਨਹੀਂ ਕਰਵਾ ਰਹੀ? ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਆਖਣ ਲੱਗੀ, ''ਕੀ ਪਿਆ ਆ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ? ਔਰਤ ਹਰ ਥਾਂ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਜੀਵਨ ਜਿਊਂਦੀ ਆ...ਚਾਹੇ ਵਲੈਤ ਆ...ਚਾਹੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕੋਨਾ, ਔਰਤ ਪਹਿਲਾਂ ਪੜ੍ਹਦੀ ਆ...ਫਿਰ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਆ...ਵਿਆਹ ਦੇ ਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਬਝਦੀ ਆ...ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਆ...ਕੰਮ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਘਰ ਦੀ ਦੇਖ ਭਾਲ...ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਸਾਰਾ ਬੋਝ ਹੀ ਬੋਝ ਆ ਤੇ ਜੇਕਰ ਬੱਚਾ ਮਾੜਾ ਨਿਕਲ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਦੋਸ਼ ਔਰਤ ਉੱਤੇ ਆਵੇਗਾ...ਬੰਦਾ ਆਪਣੇ 'ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲੈਂਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਬੱਚਾ ਵਿਗਾੜਨ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਵੀ ਕੁਝ ਯੋਗਦਾਨ ਆਂ...।" ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਇੰਡੀਆ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਖੇਡ੍ਹ ਬਣੀ ਹੋਈ ਆ ਕਿ ਵਲੈਤ ਜਾਓ, ਚਾਹੇ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਪਰਾਂ ਹੇਠ ਲੁਕਜੋ ਤੇ ਚਾਹੇ ਕਿਸੇ ਕੁੜੀ ਦੇ ਲੜ ਲਗਜੋ...ਕਿੰਂਨੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਹੁਣ ਤੀਕ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਏਥੇ ਛਡੀਆਂ ਨੇ...?" 
ਕੁੜੀ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਤਾਂ ਮੁੰਡੇ ਬਹੁਤ  ਰੋਲੇ ਹਨ? ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਪਲ ਲਈ ਚੁੱਪ ਹੋਈ ਤੇ ਫਿਰ ਆਖਣ ਲੱਗੀ, ''ਤੂੰ ਮੁੰਡਾ ਹੋਕੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੇ ਹੱਕ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੇਂਗਾ...ਏਹ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਈ ਸੀ...ਪਰ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਮੰਨਦੀ ਆਂ ਇਹ ਗੱਲ...ਪਰ ਕਸੂਰ ਕਿਸਦਾ ਆ? ਸਾਰਾ ਕਸੂਰ ਸਾਡੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਆ...ਸਾਡੇ ਮਾਪੇ ਚਾਹੇ ਏਧਰ ਨੇ ਤੇ ਚਾਹੇ ਓਧਰ ਆ...ਲਾਲਚੀ ਆ...ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਵਟਦੇ ਆ...ਇੱਕ ਜੀਅ ਦੇ ਆਸਰੇ ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਵਲੈਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਆ...ਤਾਹੀਂ ਤੇ ਠੱਗੇ ਗਏ ਆ ਲੋਕ...ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਣਖੀ ਲੋਕ ਚਾਹੇ ਏਧਰ ਆ ਤੇ ਚਾਹੇ ਓਧਰ ਆ...ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਤਾ ਏਹ ਆ ਕਿ  ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਵੱਟਣ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਆ ਬਦੇਸ਼ ਆਉਣ ਲਈ।" ਕੁੜੀ ਨੇ ਬੜੀ ਬੇਬਾਕੀ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, ''ਵੀਰ ਜੀ ਮੈਂ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਉਣਾ...ਮੈਂ ਇਕੱਲੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ...ਏਸ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਆ ਮੈਂ ਇੱਕ ਬਿੱਲੀ ਰੱਖ ਲਵਾਂਗੀ... ਬਿੱਲੀ ਮੇਰੀ ਫਰੈਂਡ ਹੋਵੇਗੀ...ਮੇਰੀ ਸਾਥਣ ਹੋਵੇਗੀ...ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਹੋਵੇਗੀ...ਮੇਰੀ ਭੈਣ ਹੋਵੇਗੀ...ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖੇਗੀ ਬਿੱਲੀ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇਕੱਲਤਾ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ...ਵੀਰ ਜੀ ਹਰ ਮਨੁੱ਼ਖ ਸੈਲਫਿਸ਼ (ਮਤਲਬ ਪ੍ਰਸਤ) ਆ...ਪਰ ਬਿੱਲੀ ਤੇ ਕੁੱਤਾ ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਆ..ਉਹ ਸੈਲਫ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ...ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਵਿਗਾੜ ਆਏ ਆ ...ਏਹ ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੈਲਫ਼ਿਸ਼ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਆਏ ਆ...ਪਹਿਲੀ ਗੱਲ...ਚਾਹੇ ਕੁੜੀ ਆ ਤੇ ਚਾਹੇ ਮੁੰਡਾ ਆ...ਏਧਰ ਦੇ ਜੰਮਪਲ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਓਧਰਲੇ  ਜੰਮਪਲ ਨਾਲ ਵਿਆਹੁੰਦੇ ਆਂ ਤਾਂ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਮੂਰਖਤਾ ਹੁੰਦੀ ਆ...ਬਹੁਤ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਵਿਰਲੇ ਟਾਂਵੇ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰ ਵੱਸ ਰਹੇ ਆ...ਨਹੀਂ ਓਧਰੋਂ ਆਇਆ ਚਾਹੇ ਮੁੰਡਾ ਆ...ਚਾਹੇ ਕੁੜੀ ਆ...ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਿਕਸ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾਉਂਦੇ ਕਿੰਂਨੇ૶ਕਿੰਂਨੇ ਸਾਲ...ਓਧਰੋਂ ਆਇਆ ਨੂੰ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਦੀ ਆਦਤ ਪੱਕੀ ਹੁੰਦੀ ਆ ਤੇ ਏਧਰਲੇ ਗੋਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੰਮੇ-ਪਲੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਝੂਠ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੇ...ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਕਹਿੰਦੇ ਆ...ਨਿੱਕੀਆਂ-ਨਿੱਕੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਤਿੜਕ ਜਾਂਦੀ ਆ...ਓਧਰੋ ਆਇਆ ਮੁੰਡਾ ਕਹਿੰਦਾ ਮੈਂ ਤਾਂ ਪਰੌਂਠਾ ਖਾਣਾ ਆਂ..ਕੁੜੀ ਨੁੰ ਨਹੀਂ ਪਸੰਦ ਪਰੌਂਠਾ ਤੇ ਇਵੇਂ ਹੀ ਹੋਰ ਨਿਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਆ ਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਫਿਰ ਅਲੱਗ-ਅੱਲਗ...ਹੁਣ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਂ ਦੀ ਚੀਜ਼  ਰਹਿ ਈ  ਨਹੀਂ ਗਈ...ਹੁਣ ਤਾਂ ਨਾ ਏਧਰਲੀਆਂ ਜੰਮਪਲ ਕੁੜੀਆਂ ਤੇ ਨਾ ਏਧਰਲੇ ਜੰਮਪਲ ਮੁੰਡੇ...ਚਾਹੁੰਦੇ ਈ ਨਹੀਂ ਇੰਡੀਆ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣਾ...ਇਸਤੋਂ ਚੰਗਾ ਉਹ ਵਿਆਹ ਹੀ ਨਾ ਕਰਵਾਉਣ...ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੀ ਕਿ ਏਧਰਲੇ ਸਾਰੇ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਦੁੱਧ ਧੋਤੇ ਆ...।"
ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਆਖਿਆ,''ਏਥੇ ਨੂੰਹਾਂ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਕਿ ਪੁੱਤਰ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਨਾਲ ਰਹਿਣ...ਵਿਆਹ ਦੇ ਝਟ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਜੁਦਾ-ਜੁਦਾ ਹੋਣਾ ਏਥੇ ਦੀ ਲਾਈਫ਼ ਆਂ...ਕਈ ਮੁੰਡੇ ਆਪਣੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਤੇ ਨਿੱਕੇ-ਭੈਣਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਏਨੀ ਭਾਵੁਕਤਾ ਦੀ ਹੱਦ ਤੀਕ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਆ ਕਿ ਉਹ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਨਾਲੋਂ ਜੁਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੁੰਦੇ...ਸਗੋਂ ਏਥੇ (ਵਲੈਤ ਵਿੱਚ) ਮਾਂ ਆਖ ਦਿੰਦੀ ਆ ਕਿ ਕੋਈ ਨਾ ਬੇਟਾ...ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਆ...ਆਪਣੇ ਘਰ ਤਾਂ ਜਾਣਾ ਈ ਹੁੰਦਾ ਆ...ਮੁੰਡੇ ਰੋਂਦੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਤੋਂ ਵਿਛੜਦਿਆਂ...ਆਖਰ ਆਪਣਾ ਨਵਾਂ ਸੰਸਾਰ ਤੇ ਨਵਾਂ ਘਰ ਵਸਾਉਣ ਲਈ ਪਤਨੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜਾਣਾ ਈ ਪੈਂਦਾ ਆ ਸਭ ਨੂੰ।"
ਵਲੈਤ ਦੀ ਜੰਮਪਲ ਇਸ ਕੁੜੀ ਦੇ ਲੋਕ-ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਕਿੰਂਨੇ ਤਿੱਖੇ ਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੇ ਸੱਚੇ ਵਿਚਾਰ ਸਨ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਮੈਂ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।
                               """
ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਵਲੈਤ ਦੇ ਹਰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਟੇਬਲ 'ਤੇ ਫਰੂਟ ਪਏ ਹੋਏ ਹਨ, ਕੋਈ ਖਾਵੇ ਜਾਂ ਨਾ ਖਾਵੇ। ਜਦ ਪਏ-ਪਏ ਫਰੂਟ ਗਲ-ਸੜ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਤਾਂ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਤ 'ਤੇ ਲੋਕ ਨਵੇਂ ਫਰੂਟ ਲਿਆ ਧਰਦੇ ਨੇ। ਕੁਝ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਫਰੂਟ ਲਿਆ ਕੇ ਛਾਬੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਛੱਡਣਾ ਜਿਵੇਂ ਇੱਥੇ ਰਿਵਾਜ ਜਾਂ ਸ਼ੌਕ ਜਿਹਾ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਘੱਟ ਹੀ ਕੋਈ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਫਰੂਟ ਦੇਖਣ ਖਾਤਰ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋਣ। ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਕਿ ਨਿੱਕੇ-ਨਿਕੇ ਹੁੰਦੇ ਸਾਂ ਤਾਂ ਜਦ ਕਦੇ ਕਈ-ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਮਹੀਨੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪਿੱਛੋਂ ਬੇਬੇ ਜਾਂ ਬਾਪੂ ਨੇ ਕਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਝੋਲੇ ਵਿੱਚ ਕੇਲੇ ਤੇ ਸੇਬ ਦੇਖ-ਦੇਖ ਚਾਅ ਚੜ੍ਹੀ ਜਾਇਆ ਕਰਨਾ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਕੀ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਵਲੈਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੰਝ ਸਾਡੇ ਵਾਂਗ ਫਰੂਟ ਦੇਖ-ਦੇਖ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ?ਨਹੀਂ૴ਬਿਲੁਕਲ ਨਹੀਂ।
                                """'
ਏਥੇ ਵਕਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਕਿੱਲਤ ਹੈ, ਕਿਹੜਾ ਧਣੀਆਂ, ਹਰੀਆਂ ਮਿਰਚਾਂ, ਅਧਰਕ, ਲਸਨ ਆਦਿ ਨੂੰ ਕੂੰਡੇ ਵਿੱਚ ਰਗੜੇ? ਇਸ ਸਭ ਕਾਸੇ ਨੂੰ ਗਰਿੱਲ ਕਰਕੇ ਫਰੀਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਕ ਚਮਚਾ ਭਰੋ ਤੇ ਸਬਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ੍ਹੋ। ਇੱਕ ਸ਼ਾਮ ਤੋਤੇ ਅੰਕਲ ਨੇ ਸਾਗ ਨੂੰ ਤੜਕਾ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਤੇਰੀ ਅੰਟੀ ਇੰਡੀਆ ਗਈ ਨੂੰ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਆ...ਜਾਣ ਲੱਗੀ ਕੱਠਾ ਸਾਰਾ ਸਾਗ ਬਣਾ ਕੇ ਆਹ ਫਰਿੱਜ ਭਰ ਗਈ ਸੀ...ਦੇਖ ਲੈ...ਉਵੇਂ ਦਾ ਉਵੇਂ ਪਿਆ ਆ ਸਾਰਾ ਸਾਗ...ਭੋਰਾ ਖ੍ਰਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ...ਜਦ ਦਿਲ ਕਰੇ ਤੜਕ ਲਈਦਾ ਆ...ਜਦ ਨੂੰ ਆਊਗੀ...ਤਦ ਨੂੰ ਮੁਕਾ ਦਿਆਂਗੇ...।" ਇਹ ਦੱਸਦਿਆਂ ਅੰਕਲ ਸਾਗ ਨੂੰ ਤੜਕਾ ਚਾੜ੍ਹਨ ਲੱਗਿਆ।

27 Feb. 2018

ਸਵੇਰ ਦੀ ਸੈਰ ਤੋਂ ਮੁੜਿਆ ਆਉਂਦਾ ਘੁਮੱਕੜ ਦਾਸ ਸਾਹੋ-ਸਾਹ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਡੇਢ ਫੁੱਟ ਲੰਮਾ ਤੇ ਏਨੇ ਫੁੱਟ ਹੀ ਮੋਟਾ ਡੰਡਾ ਉਹਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਪਕੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਡਾਹਢਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ। ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਸਵੇਰ ਦੀ ਸੈਰ ਤਾਂ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਤਰੋ-ਤਾਜ਼ਾ ਕਰਦੀ ਐ ਤੇ ਆਪ ਜੀ ਖਫ਼ਾ ਕਿਉਂ ਹੋਏ ਪਏ ਓ? ਉਹ ਜਿਵੇਂ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਭਰਿਆ ਪੀਤਾ ਪਿਆ ਸੀ,ਬੇਰੋਕ ਬੋਲਣ ਲੱਗਿਆ,''ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਢਾਣੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕਈ ਕੁੱਤੇ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਨੇ, ਠੰਢ ਘਟਣ ਕਰਕੇ ਅੱਜ ਕੁਝ ਹੌਸਲਾ ਜਿਹਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤੇ ਸੈਰ ਨੂੰ ਨਿਕਲਿਆ ਸਾਂ, ਕੁੱਤੇ ਮੇਰੇ ਮਗਰ ਇਉਂ ਪੈ ਗਏ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਅੱਜ ਕੱਚੇ ਨੂੰ ਹੀ ਖਾ ਜਾਣੈ ਹੁੰਦੈ, ਆਹ ਡੰਡਾ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਜਾਨ ਨਾ ਬਚਦੀ, ਨੰਬਰਦਾਰਾਂ ਦਾ ਕੁੱਤਾ ਮੱਝ ਦੇ ਕੱਟੇ ਵਰਗਾ ਐ, ਪਾੜ ਸੁੱਟ੍ਹਣਾ ਸੀ ਮੈਨੂੰ, ਅੱਜ ਤੋਂ ਸੈਰ ਬੰਦ, ਮੈਂ ਨੀ ਆਉਣਾ, ਬੰਦਾ ਤਾਂ ਰਾਹ 'ਚ ਕੋਈ ਮਿਲਿਆ ਨਹੀਂ, ...ਲੋਕ ਕੁੱਤੇ ਈ ਕੁੱਤੇ ਲਈ ਫਿਰਦੇ ਐ, ਜਿਹਦੇ ਹੱਥ 'ਚ ਦੇਖੋ, ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਸੰਗਲੀ, ...ਹੁਣ ਬੰਦੇ ਦਾ ਨਹੀਂ, ਕੁੱਤੇ ਦਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਆ ਗਿਆ ਭਾਈ।"
ਘੁਮੱਕੜ ਦਾਸ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਨ ਮਗਰੋਂ ਮੈਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸੈਰ ਅਧਵਾਟੇ ਛੱਡ ਕੇ ਘਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਆਇਆ।
ਅਜਕਲ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਮ ਹੀ ਪੜ੍ਹਨ, ਦੇਖਣ ਤੇ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਨੇ ਕਿ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨੇ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦਾ ਬੱਚਾ ਨੋਚ-ਨੋਚ ਕੇ ਖਾਧਾ। ਕਿਤੇ ਕਿਸੇ ਬਜੁਰਗ ਉਤੇ ਕੁੱਤੇ ਵੱਲੋਂ ਹਮਲਾ, ਅਵਾਰਾ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਵੇਰੇ ਦੀਆਂ ਸੈਰਾਂ ਬੰਦ ਕਰਵਾਈਆਂ। ਆਵਾਰਾ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨੇ ਗਾਵਾਂ  ਵੱਢ ਖਾਧੀਆਂ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਤੋਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਹਿਲੋ ਪਹਿਲ ਪਾਲਤੂ ਕੁੱਤੇ ਰੱਖਣ ਦਾ  ਸ਼ੌਕ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ਹਿਰੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੀ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ-ਟਾਵਾਂ ਜਗੀਰਦਾਰ૶ਸਰਦਾਰ ਹੀ ਕੁੱਤਾ ਪਾਲਦਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਮਹਿੰਗੇ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੇ ਕੁੱਤੇ ਰੱਖਣ ਲੱਗੇ ਹਨ, ਏਨੇ ਮਹਿੰਗੇ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸੋਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ! ਅਜਕਲ ਓਨੀ ਟਹਿਲ-ਸੇਵਾ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ, ਜਿੰਨੀ ਕੁੱਿਤਆਂ ਦੀ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਹੈ।
ਮੈਂ ਰੋਜ਼ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਡਾਕਟਰ ਦੋਸਤਾਂ ਦੀ ਅਰੋੜਾ ਕਲੀਨਿਕ ਉਤੇ ਬੈਠੇ ਨੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਭੋਰਾ ਜੁਕਾਮ ਵੀ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਸਹੀ, ਫਟਾਫਟ ਮਹਿੰਗੀ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਪਲੋਸ ਕੇ ਬਿਠਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੂੰਹ ਮਸੋਸ ਕੇ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲ ਆਣ ਖਲੋਂਦੇ ਨੇ, ਆਹ ਦੇਖੋ ਜੀ...ਕੀ ਹੋ ਗਿਐ, ਕਦੋਂ ਠੀਕ ਹੋਊ?
ਆਮ ਹੀ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਕਾਰਾਂ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੋਟਰ-ਸਾਈਕਲਾਂ ਉਤੇ, ਵਿਚਾਲੇ ਕੁੱਤਾ ਕੰਬਲ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟਕੇ (ਜਿਵੇਂ ਨਿੱਕਾ ਨਿਆਣਾ ਲਪੇਟੀਦਾ ਹੈ) ਡਾਕਟਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਦੌੜਦੇ ਹਨ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਬੁੱਢਾ-ਬੁੱਢੀ  ਬੀਮਾਰੀ ਨਾਲ ਜੂਝਦੇ ਚਾਹੇ ਦਿਵਾਈ ਖੁਣੋਂ ਮਰੀ ਜਾਂਦੇ ਹੋਣ ਪਰ ਕੁੱਤੇ ਦਾ ਸਭ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫ਼ਿਕਰ ਹੈ।
ਅਜਿਹਾ ਆਮ ਹੀ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ  ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਧਵਰਗੀ ਤਬਕੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮਹਿੰਗੇ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੇ ਕੁੱਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ੌਕ ਵਜੋਂ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਨੇ। ਲਓ...ਕਿਸਮਾਂ ਵੀ ਸੁਣ ਲਓ, ਪਗ, ਜਰਮਨ ਸ਼ੈਪਰਡ,ਰੌਟ-ਵੀਲਰ,ਬੁਲੀ,ਬੂਲਮਸਟਿਫ,ਲੈਬਰੇ,ਪਿਟ-ਬੁਲ ਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਹਨ। ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਰੇਟ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇੱਕ ਇੱਕ ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੁੱਪਏ ਦੇ ਕੁੱਤੇ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਕਈ ਦੋਸਤਾਂ ਪਾਸ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਲੱਖ ਰੁਪੈ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਮੱਝਾਂ ਤੇ ਗਾਵਾਂ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਰੱਜ-ਰੱਜ ਕੇ ਦੁੱਧ ਪੀਂਦਾ ਸੀ। ਵਧਿਆ ਹੋਇਆ ਦੁੱਧ ਡੇਅਰੀ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਦੋਧੀ ਨੂੰ ਵੇਚਕੇ ਕਮਾਈ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਵਧੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਘਿਓ,ਦਹੀਂ,ਲੱਸੀ ਤੇ ਮੱਖਣ ਤੇ ਖੋਆ ਵੀ ਜਿੰਨਾ੍ਹਂ ਮਰਜ਼ੀ ਚਾੜ੍ਹੋ ਪਰ ਹੁਣ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕ ਮਹਿੰਗੇ ਕੁੱਤੇ ਧੜਾ-ਧੜ ਖਰੀਦ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਸ਼ੂ ਰੱਖਣੇ ਛੱਡ ਰਹੇ ਹਨ। ਦੁੱਧ ਦੋਧੀਆਂ ਤੋਂ ਮੁੱਲ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੁ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕੁੱਿਤਆਂ ਲਈ ਮਹਿੰਗੇ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੇ ਆ ਰਹੇ ਸਮਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਸਾਬਨ, ਸ਼ੈਂਪੂ, ਸਰਦੀ ਤੋਂ ਬਚਾਓ ਲਈ ਕੋਟ, ਗੱਦੇ, ਪਟੇ ਤੇ ਸੰਗਲੀਆਂ ਵੀ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੇ ਤੇ ਮਹਿੰਗੇ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੇ। ਕੁੱਤਿਆਂ ਲਈ ਬਿਸਕੁਟ, ਮੀਟ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਨੇਕਾਂ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਫੀਡਾਂ ਨਾਲ ਬਜ਼ਾਰ ਭਰੇ ਦਿਸਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਬਸ ਨਹੀਂ, ਕੁੱਤਿਆਂ ਲਈ ਭਾਂਤ-ਭਾਂਤ ਦੇ ਖਿਡਾਉਣੇ, ਛਣਨੰ-ਛਣਨੰ ਛਣਕਦੇ ਘੁੰਗਰੂ, ਨਹਾਈ-ਧੁਵਾਈ ਲਈ ਬੁਰਸ਼, ਤੌਲ਼ੀਏ, ਨੇਲ ਕਟਰ, ਛਿੱਕਲੀਆਂ, ਪ੍ਰਫਿਊਮ ਤੇ ਪਾਊਡਰ ਦੁਕਾਨਾਂ ਉਤੇ ਖੂਬ ਫੱਬੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਹੁਣ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਅਤੇ ਵੈਟਸ ਐਪ ਉਤੇ ਨਵੇਂ ਖਰੀਦੇ ਗਏ ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਫੋਟੋ ਬੜੇ ਚਾਵਾਂ ਨਾਲ ਅਪਲੋਡ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸੈਕੜਿਆਂ ਤੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਪੁੱਜੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਲੋਕ ਗੁਰੂਆਂ-ਪੀਰਾਂ,ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ, ਅਧਿਆਪਕਾਂ, ਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਆਪਣੇ ਫੋਨ ਦੀ ਸਕਰੀਨ ਉਤੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਹੁਣ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅਨੇਕਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਦੇ ਫੋਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਕਰੀਨਾਂ ਉਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਾਲਤੂ-ਚਹੇਤੇ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਫ਼ਿਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਹੇ ਰੱਬਾ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਕੀ ਬਣੂੰ?
ਇਹ ਗੱਲ ਸੁੱਟ੍ਹਣ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਅਜੋਕਾ ਮਨੁੱਖ, 'ਮਨੁੱਖ' ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਕੇ 'ਕੁੱਤੇ' ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਜਿਹੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦੇਖਦਾ ਹਾਂ, ਜੋ ਕੁੱਤੇ ਨਾਲ ਸੌਂਦੇ, ਖਾਂਦੇ, ਖੇਡ੍ਹਦੇ ਤੇ ਲਾਡ-ਲਡਾਉਂਦੇ ਥਕਦੇ ਨਹੀਂ ਤੇ ਬੀਮਾਰੀ ਨਾਲ ਹੂੰਗਰ ਮਾਰ ਰਹੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਰਤਾ ਵੀ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਕਿ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਨਾ ਕਰੋ ਜਾਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾਲੋ-ਸਾਂਭੋ ਨਾ, ਪਰ 'ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟਣਾ', ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੈਣਾਂ-ਭਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁੱਖ ਮੋੜ ਕੇ ਕੁੱਤੇ-ਕੁੱਤੀਆਂ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤੇ ਗੰਢਣੇ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਅਹਿਮ ਤਬਦੀਲੀ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੀ ਖੰਿਡਤ ਹੋਈ ਤਾਜ਼ਾ ਮਿਸਾਲ ਹਨ।
ਅਜਕਲ ਖੇਡ ਮੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਕੁੱਤੇ ਦੌੜਦੇ ਆਮ ਹੀ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।ਬੰਦੇ ਨੇ ਦੌੜਨਾ ਸੀ, ਬੰਦਾ ਹੰਭ ਗਿਆ ਤੇ ਕੁੱਤੇ ਬੰਦੇ ਦੀ ਥਾਂ ਮੱਲ ਬੈਠੇ। ਸਾਡਾ ਇੱਕ ਮਿੱਤਰ ਸਾਂਈ ਜੀ ਹੈ, ਹੁਣ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਕਤੂਰੇ-ਕਤੂਰੀਆਂ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵਜੋਂ ਵੰਡਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ ਤੇ ਸੰਗਤਾਂ, ਖਾਸ ਕਰ ਨੌਜਵਾਨ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਉਸਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਵਿੱਚ ਵਧ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਅਜ ਬਾਬਾ ਜੀ ਕਤੂਰੇ ਜਾਂ ਕਤੂਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਦੇਣਗੇ। ਕਈ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਤੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਲੈ ਕੇ ਅਗਾਂਹ ਮਹਿੰਗੇ ਮੁੱਲ ਵੇਚ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਖ਼ੈਰ!
ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਮੈਂ ਘੁਮੱਕੜ ਦਾਸ ਨੂੰ ਆਖਿਆ, ''ਦਿਲ ਛੋਟਾ ਨਾ ਕਰ, ਡੰਡਾ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਤੇ ਮੋਟਾ ਰੱਖ ਲੈ, ਸੈਰ ਨਾ ਛੱਡ।" ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਰੋਵਾਂ, ਕੱਲ ਮੇਰਾ ਪੋਤਰਾ ਜਰਮਨ ਸ਼ੈਪਰਿਡ ਕਿਸਮ ਦਾ ਕੁੱਤਾ ਲੈ ਆਇਆ ਐ, ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਭੌਂਕੀ ਗਿਆ, ਨਾ ਆਪ ਸੁੱਤਾ ਤੇ ਨਾ ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਸੌਣ ਦਿੱਤਾ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲਾਂਗਾ ਤੇ ਕਿਸੇ ਆਸ਼ਰਮ ਵਿੱਚ ਥਾਂ ਲੱਭਾਂਗਾ, ਕੁੱਤਿਆਂ ਪਿੱਛੇ ਪਏ ਕਲੇਸ਼ ਨੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਟੱਬਰਾਂ ਦੇ ਟੱਬਰ ਭਜਾ ਦਿੱਤੇ ਨੇ ਭਾਈ ਜਾਨ! ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਕੌਣ ਪੁਛਦੈ, ਕੁੱਤੇ ਦਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਐ ਭਾਈ! ਚੁੱਪ ਰਹਿ ਤੇ ਢੱਕੀ ਰਿੱਝਣ ਦੇ।"
ਦਿਲ ਹੌਲਾ ਕਰਕੇ ਘੁਮੱਕੜ ਮੱਲ ਆਪਣੇ ਰਾਹੇ ਪੈ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਰਾਹੇ!

20 Feb 2018

ਅੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਰੋਣਾ ਪੈ ਗਿਆ-(2)

ਅਜਿਹਾ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ  ਵਾਰ ਵਾਪਰਿਆ  ਕਿ ਲਿਖਦੇ-ਲਿਖਦੇ ਕੋਈ ਲਿਖਤ ਅੜ ਕੇ ਖੜ ਗਈ ਹੋਵੇ! ਲਿਖਤ ਵੀ ਸਾਧਾਰਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। .ਪਾਠਕ ਪਿਛਲੇ ਅੰਕ ਵਿਚ ਪੜ ਚੁੱਕੇ ਨੇ ਕਿ ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਗਾਇਨ ਬਾਰੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਕੋਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਐਂਟਰੀ ਸੀ। ਸੋ, ਅਜਿਹੇ ਕੰਮ ਕਾਹਲ ਕੀਤਿਆਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਫੱਬਦੇ। ਨਾ ਆਲਸ ਚੰਗੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤਾਰੀਖ ਬੱਧ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਕੇਵਲ ਯਾਦਾਂ ਹੀ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰ ਕੇ ਲਿਖਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤਦ ਵੀ ਇਹ ਕੰਮ ਕਦੋਂ ਨਿੱਬੜ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਇਹ ਤਾਂ ਤਕਨੀਕੀ ਕੰਮ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ  ਜਦ ਉਸਤਾਦ ਲਾਲ ਚੰਦ ਯਮਲਾ ਜੱਟ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਕਲਾ ਬਾਰੇ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਵੱਲੋਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਚੈਪਟਰ ਇੱਕੋ ਹੀ ਦਿਨ ਵਿਚ ਨਿਬੇੜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਘਾਹ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਦੂਰ ਜਾ ਬੈਠਾ। ਇੱਧਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੀ, ਨਾਂਹ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੀ। ਸਗੋਂ ਕੋਈ ਕੋਈ ਜੋੜਾ ਏਧਰ-ਓਧਰ ਬੈਠਾ ਆਪਣੀ ਗੁਫਤਗੂ ਵਿਚ ਮਸਤ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਸਫੈਦ ਕਾਗਜ਼। ਸਿਆਹੀ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪੈੱਨ। ਚਾਹ ਦੀ ਕੇਤਲੀ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੋਤਲ ਸੀ। ਧੁੱਪ ਖੂਬ ਨਿੱਖਰੀ। ਊੱਠਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਨਾ ਕਰੇ। ਧੁੱਪ ਸੇਕਦੀ ਕੋਈ ਕੋਈ ਚਿੜੀ ਫਰ-ਫਰ ਕਰਦੀ ਉਡਦੀ ਤੇ ਕੋਈ ਪਿਆਰਾ ਜਿਹਾ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦੀ ਤਾਜ਼ਗੀ ਭਰ ਦਿੰਦੀ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਸੌ ਪੰਨਾ ਆਥਣ ਤੀਕ ਲਿਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੇ ਪੂਰਾ-ਪੂਰਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵੱਲ ਆਉਦਿਆਂ ਮੈਂ ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਦੇ ਇੱਕ ਗੀਤ ਦੇ ਕੁਝ ਬੋਲ ਗੁਣ-ਗੁਣਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ:
                               ਠੰਢੀ-ਠੰਡੀ ਵਾਅ ਚੰਨਾ ਪੈਂਦੀਆਂ ਫੁਹਾਰਾਂ ਵੇ
                              ਆਜਾ ਮੇਰੇ ਚੰਨਾ, ਜਿੰਦ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਦੀ ਵਾਰਾਂ ਵੇ...
ਕਾਸ਼ ਕਿ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹੁਣ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਵਾਪਰੇ ਕਿ ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਬ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋ ਜਾਵੇ! ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸੋਚਿਆ ਸੀ।
                                         """""'                   """"""
ਚੁੱਪ ਦਾ ਸਖਤ ਪਹਿਰਾ ਸੀ। ਰਾਤ ਅਧੀਓਂ ਵੱਧ ਮੁੱਕਣ 'ਤੇ ਆਈ। ਮੇਰਾ ਹੱਥ ਮੇਜ਼ ਉਤੇ ਪਏ ਛੋਟੇ ਟੇਪ-ਰਿਕਾਰਡਰ ਵੱਲ ਵਧਿਆ। ਸੁਰਾਂ ਛਿੜੀਆਂ। ਬੈੱਡ ਉੱਤੇ ਉਠ ਬੈਠਾ ਤੇ ਧਿਆਨ ਲਗਾਉਣ ਲੱਗਿਆ।ਕਿੰਨਾਂ ਚਿਰ ਸੁਰਾਂ ਆਪਸ-ਵਿੱਚ ਖੇਡਦੀਆ ਰਹੀਆਂ। ਸੁਣ-ਸੁਣ ਕੇ ਕਾਗਜ਼ ਦੀ ਹਿੱਕ ਉੱਤੇ ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਬ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾ ਪੈਰਾ ਉਤਰ ਆਇਆ, ਜੋ ਇਉਂ ਸੀ, ''ਸੱਚਮੁਚ, ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਸੁਆਣੀ, ਚੁਰ ਉਤੇ ਰੋਟੀਆਂ ਲਾਹੁੰਣ ਲਈ ਚੁਰ ਹੇਠਾਂ ਅੱਗ ਡਾਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਵੀ ਤਪਣ ਦਾ ਉਡੀਕ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਬਾਲਣ ਉੱਤੇ ਕੱਖ-ਕਾਨਾ ਸੁੱਟਦੀ ਹੈ। ਆਟਾ ਗੁੱਧਾ ਹੋਇਆ (ਤੌਣ) ਸਾਹਮਣੇ ਪਈ ਹੈ ਪਰਾਤ ਵਿੱਚ। ਪੇੜਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਚਕਲਾ-ਵੇਲਣਾ ਲਾਗੇ-ਲਾਗੇ ਪਏ ਹਨ। ਰੋਟੀ ਵੇਲਦੀ ਹੈ ਤੇ ਤਵੀ ਉੱਤੇ ਸੁੱਟ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਬਾਲਣ ਦਾ ਝੁਲਕਾ ਡਾਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਰੋਟੀ ਪੱਕਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ...! ਉਸਦੀ ਮਨ-ਮੋਹਣੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਨੂੰ ਸੁਆਦ-ਸੁਆਦ ਕਰ ਦੇਂਦੀ  ਹੈ ਤੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਵੇਂ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੀ ਹੈ ਨੁਸਰਤ ਫਤਹਿ ਅਲੀ ਖਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਕੱਵਾਲੀ ਦਾ ਜਦੋਂ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸੱਚਮੁਚ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨਿੱਘੇ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਸੁੱਘਣ ਸੁਆਣੀ ਵਰਗਾ ਸੱਚ-ਮੁੱਚ ਹੀ 'ਕਾਮਾ' ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਭੱਠੀ ਹੇਠਾਂ ਕੋਲੇ ਮਘਾਉਣ ਲਈ ਸੁਰਾਂ ਦੀਆਂ ਫੂਕਾਂ ਮਾਰਦਾ। ਲੰਬੀ ਜਿਹੀ ਤੇ ਤੜਪਣੀ ਲੈ ਰਹੀ ਕੋਈ ਹੂਕ ਉੱਠਦੀ। ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਉਹ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਕੂਕ ਮਾਰਨ ਵਰਗਾ ਅਲਾਪ ਲੈਂਦਾ... ਜਿਵੇਂ ਦੂਰ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ੀ ਨੇ ਸੰਖ ਵਜਾਇਆ ਹੋਵੇ ਤੇ ਉਸ ਸੰਖ ਦੀ ਸੁਰ ਨੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਵੀ ਛੇੜ ਦਿੱਤੇ ਹੋਣ! ਜਾਪਦਾ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਸੁਰਾਂ ਆਪੋ ਵਿੱਚ ਛੇੜਖਾਨੀਆਂ ਕਰਨ ਲੱਗੀਆ ਨੇਂ। ਅਵੱਲੜੀ ਸੁਰੀਲੀ ਭੱਠੀ ਮਘ ਉਠਦੀ। ਉਹ ਸ੍ਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਉਂਗਲੀ ਪਕੜ ਕੇ ਕਿਸੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸੰਗੀਤ ਸੰਸਾਰ ਵੱਲ ਲੈ ਤੁਰਦਾ। ਵਿਛੜੇ ਸੱਜਣਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਹਾਵੀ ਹੋ ਉਠਦੀਆਂ:-
                              ਯਾਦਾਂ ਵਿਛੜੇ ਸੱਜਣ ਦੀਆਂ ਆਈਆਂ
                               ਤੇ ਅੱਖੀਆਂ 'ਚੋਂ ਮੀਂਹ ਵੱਸਦਾ...
ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਭਵਨ ਦੇ ਬਾਹਰ ਹਰੇ-ਭਰੇ ਰੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚਿੜੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਪੰਛੀਆਂ ਨੇ ਚਹਿਕਾ-ਚਹਿਕੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਜਦ ਨੂੰ ਬਾਬੇ ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਿਬ ਬਾਰੇ ਲੇਖ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਠੰਡੀ ਸਵੇਰ ਦੀ ਮੌਜ ਮਾਨਣ ਲਈ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਆਇਆ।---94174-21700

13 Feb. 2018

ਇਹ ਗੱਲ ਨਵੰਬਰ ਮਹੀਨਾ, 2007 ਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ 'ਬਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼' (ਚਾਰ ਜਿਲਦਾਂ) ਵਿਚ ਲਿਖਣ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਚਾਰ ਇੰਦਰਾਜ (ਐਂਟਰੀਜ਼) ਅਲਾਟ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਆਪਣੀ ਅਮਰ ਆਵਾਜ਼ ਦਾ ਜਾਦੂ ਬਖੇਰ ਕੇ ਤੇ ਨਿਆਣੀ ਉਮਰੇ ਸੰਸਾਰ ਛੱਡ ਗਏ ਗਏ ਮਾਸਟਰ ਮਦਨ ਬਾਰੇ ਬੜਾ ਔਖਾ ਹੋ ਕੇ ਸਮੱਗਰੀ ਲੱਭੀ ਤੇ ਐਂਟਰੀ ਲਿਖੀ।
ਮਦਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਮਹਾਨ ਹਸਤੀਆਂ ਸਨ, ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ, ਸ਼ਹਿਨਾਈ ਦੇ ਬਾਬਾ ਬੋਹੜ ਉਸਤਾਦ ਬਿਸਮਿੱਲਾ ਖਾਂ ਤੇ ਨੁਸਰਤ ਫਤਹਿ ਅਲੀ ਖਾਂ ਸਾਹਬ। ਬਿਸਮਿੱਲਾ ਖਾਂ ਤੇ ਲਤਾ ਜੀ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਨਿਪਟਾਉਣ ਬਾਅਦ ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਅੱਗੇ-ਅੱਗੇ ਪਾਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ? ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵੱਲੋਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਰੀਮਾਈਂਡਰ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਦੇਰੀ ਕਿਉਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ? ਮੈਂ ਜਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਬਤ ਲਿਖਣ ਬੈਠਦਾ ਤਾਂ ਕਲਮ ਅੱਗੇ ਤੁਰਦੀ ਹੀ ਨਾ। ਸ਼ਬਦ ਦੌੜ ਜਾਂਦੇ। ਸ਼ਬਦ ਰੁੱਸ ਕੇ ਜਿਵੇਂ ਮੂੰਹ ਮੋਟਾ ਕਰ ਗਏ ਹੋਣ! ਗੱਲ ਬਹੁੜਨੋਂ ਹਟਣ ਵਾਲੀ ਹੋਈ ਪਈ ਸੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ! ਆਖ਼ਿਰ ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸੁਣਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸੁਣਦਾ ਹੀ ਰਹਿਣ ਲੱਗਿਆ।
ਇਕ ਸਮਾਂ ਅਜਿਹਾ ਸੀ (1997-98-99 ਦੇ ਸਾਲ ਸਨ) ਜਦੋਂ ਸੂਫ਼ੀ ਕਲਾਮ ਦੇ ਮਹਾਨ ਗਵੱਈਏ ਉਸਤਾਦ ਪੂਰਨ ਸ਼ਾਹਕੋਟੀ ਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸਲੀਮ ਦੇ ਬਹੁਤ ਕਰੀਬ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੋਇਆ ਸਾਂ। ਸਬੱਬ ਹੀ ਸੀ ਪੂਰਨ ਸ਼ਾਹਕੋਟੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੇ ਕਲਾ ਬਾਰੇ ਕਿਤਾਬ 'ਕੁੱਲੀ ਵਾਲਾ ਫ਼ਕੀਰ' ਲਿਖਣ ਦਾ। ਉਦੋਂ ਹੰਸ ਰਾਜ ਹੰਸ ਨਾਲ ਵੀ ਮੇਲ-ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਾਂਗ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਦਿਨ 'ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਬ-ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਬ' ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਬ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੇਰੋਕ ਗੂੰਜਦੀ, ਇਨਾ੍ਹਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ। ਇਹ ਲੋਕ ਰੋਟੀ ਖਾਂਦੇ, ਤੁਰਦੇ ਫਿਰਦੇ, ਨਹਾਉਂਦੇ-ਧੋਂਦੇ ਵੀ 'ਨੁਸਰਤ-ਨੁਸਰਤ' ਹੀ ਕਰੀ ਜਾਂਦੇ। ਮੈਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਨੁਸਰਤ ਇਹਨਾਂ ਸਭਨਾਂ ਨੂੰ ਭੂਤ ਬਣ ਕੇ ਚੁੰਬੜ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਉਸਦੇ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਜਾਦੂ ਹੀ ਸੀ, ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਸਭਨਾਂ ਉਤੇ ਹਾਵੀ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਿਆ ਕਿ ਜਦ ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਬ ਫੌਤ ਹੋਏ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਡਾਹਢਾ ਸੋਗ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਕਈ ਦਿਨ ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਬ ਨੂੰ ਸੁਣ-ਸੁਣ ਰੋਂਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਏਨਾ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਏਹ!
"""
ਪਟਿਆਲੇ ਸਾਂ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਭਵਨ। ਪੱਕੀ ਧਾਰ ਰੱਖੀ ਸੀ ਕਿ ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਬ ਵਾਲੀ ਐਂਟਰੀ ਲਿਖ ਕੇ ਫਿਰ ਹੀ ਇਹ ਕਮਰਾ ਛੱਡਣਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਲੈਪ-ਟਾਪ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਹੱਥ ਲੱਗੀ ਉਸਤਾਦ ਨੁਸਰਤ ਫਤਹਿ ਅਲੀ ਖਾਂ ਦੀ। ਇਹ ਵੀਡੀਓ ਕੁੱਲ ਪੌਣੇਂ ਛੇ ਮਿੰਟ ਦੀ ਹੈ, ਜਿਹਦੇ ਵਿੱਚੋਂ ਢਾਈ ਮਿੰਟ ਦੀ ਵੀਡੀਓ ਇਸ ਤਰਾ੍ਹਂ ਹੈ ਕਿ (ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੇ ਘਰ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਕੁਝ ਵਿਅਕਤੀ ਤੇ ਸਾਜਿੰਦੇ ਵੀ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਾਲੜੀ ਹੈ। ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਿਬ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਲੈਂਡ-ਲਾਈਨ ਫ਼ੋਨ ਉਤੇ। ਏਨੀ ਕੁ ਸਮਝ ਆਉਂਦੀ ਹੈ,ਉਹ ਬੋਲਦੇ ਹਨ-''ਏਸ ਵਾਰਾਂ ਮੁਲਾਕਾਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੀ...।" ਉਹ ਕੁਝ ਹੋਰ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ, (ਜੋ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ) ਤੇ ਫੇਰ ਕੋਈ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਫ਼ੋਨ ਦਾ ਚੋਗਾ ਫੜ੍ਹ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਉਨਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਲਾਲ ਕਪੜਿਆਂ ਵਾਲੀ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਕੁੱਛੜ ਚੁੱਕੀ ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਿਬ ਨਿਹਾਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਲਾਡ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ-''ਹੈਂ...ਜਾਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤੂੰ...ਹੈਂ? ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ ਤੂੰ?" ਹੁਣ ਸਾਜ਼ ਵੱਜਣ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਤਬਲਾ, ਢੋਲਕ ਤੇ ਵਾਜਾ। ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਭਰਾ ਤੇ ਭਤੀਜਾ ਰਾਹਤ ਫ਼ਤਹਿ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਵੀ ਬੈਠੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਭਤੀਜੇ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰ-ਮੰਡਲ ਹੈ। ਸਭ ਜਣੇ ਮਿਲ ਕੇ ਰਿਆਜ਼ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਏਨੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਜਣਾ, ਦੋ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬਾਲਕ ਨੂੰ ਲਿਆਣ ਕੇ ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਭਰਾ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਬਹਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਬਾਲ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚੋਂ ਬੁੱਬ੍ਹੀ (ਦੁੱਧ ਚੁੰਗਣ ਵਾਲੀ ਨਿੱਪਲ) ਕੱਢਦੇ ਹਨ।ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਤਾਨਾਂ ਮਾਰ ਰਹੇ ਹਨ,ਅਲਾਪ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ,ਉਹ ਦੋ ਢਾਈ ਸਾਲਾ ਬਾਲਕ ਵੀ ਅਲਾਪ ਲੈਣ ਲੱਗਿਆ ਹੈ। ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਦੇ ਭਰਾ ਦੀ ਗੋਦੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਬਾਲਕ ਮੁਸਕ੍ਰਾਂਦਾ ਹੈ,ਆਪਣੇ ਵਡੇਰਿਆਂ ਵੱਲ ਦੇਖ-ਦੇਖ ਕੇ ਅਲਾਪ ਲੈ ਰਿਹੈ।ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਦਾ ਭਰਾ ਵੀ ਹੱਥ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਬਾਲ ਨੂੰ ਫੀਲਿੰਗ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਲਾਪ ਲੈਣ ਲਈ,ਅਲਾਪ ਲੈਂਦਾ ਬਾਲ ਪੂਰਾ ਮਸਤ ਗਿਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਸ ਬਾਲ ਨੂੰ ਉਸਤਾਦ ਨੁਸਰਤ ਸਾਹਿਬ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦੇ ਨੇ, ਆਪ ਅਲਾਪ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਅਲਾਪ ਲਾਉਣ ਲਈ ਹੱਥ ਹਿਲਾ-ਹਿਲਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਫੀਲਿੰਗ ਦਿੰਦੇ ਹਨ,ਬਾਲ ਅਲਾਪ ਲੈਂਦਾ ਹੈ,ਕਿਲਕਾਰੀ ਮਾਰਦਾ ਹੈ,ਅਜਬ ਸੰਗੀਤਕ ਨਜ਼ਾਰਾ ਤੇ ਬੜਾ ਪਿਆਰਾ ਦੇਖਦਾ-ਦੇਖਦਾ ਮੈਂ ਦੇਰ ਰਾਤ ਸੁੱਤਾ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਹੌਲਾ ਫੁੱਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸਾਂ।
""'
(ਚਲਦਾ)

30 Jan 2018

ਇਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ। ਪਾਠਲਕ ਇਹ ਸੋਚਣ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਲੇਖਕਕ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਤਿਵੇਂ ਪਾਠਕ ਸੋਚਕ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ? ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਨਹੀਂ ਪਰ ਮੈਂ ਇਹ ਰਚਨਾ ਅਜ ਤੋਂ ਲਗਭਗ ਪੰਦਰਾ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤੀ ਸੀ।
                         """"""""""""

ਸਵੇਰ ਹੋਣ 'ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਭਾਈ ਸਪੀਕਰ ਵਿੱਚ ਦੀ ਬੋਲ ਕੇ, ਸੁੱਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਕਹੇ ਮੈਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਜਾਗਿਆ,
ਭਾਈ ਦੇ ਬੋਲ ਹਟਣ ਪਿੱਛੋਂ ਇੱਕ ਚਿੜੀ ਮੇਰੇ ਸਿਰਹਾਂਦੀ ਚੀਂ-ਚੀਂ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਆਖਦੀ ਪਈ ਹੋਵੇ, ਉੱਠ ਵੀਰਾ ਵੇ, ਉੱਠ...ਦਿਨ ਚਿੱਟਾ ਚੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਏ... ਤੇ ਤੂੰ ਮੰਜਾ ਹਾਲੇ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ,
ਚਿੜੀ ਦੇ ਆਖਣ 'ਤੇ ਮੈਂ ਝੱਟ ਉੱਠ ਪੈਂਦਾ ਹਾਂ ਤੇ ਮੂੰਹ-ਹੱਥ ਧੋ, ਚਾਹ ਪੀ, ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਪਟਕਾ ਬੰਨ੍ਹ ਤੇ ਬੂਟ ਪਾ ਕੇ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲ ਪਿੰਡ ਚੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣਾ ਜੰਗਲ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਲੰਮਾ ਤੇ ਰੇਤਲਾ ਪਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਚੌੜੇ ਪਹੇ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਟਿੱਬੇ ਹਨ, ਪਹਾੜੀ ਕਿੱਕਰਾਂ ਹਨ, ਸਰ-ਕਾਂਹੀ, ਅੱਕ ਤੇ ਹੋਰ ਝਾੜ-ਬੂਟ ਹਨ, ਖੁੰਡਾਂ ਦੇ ਮਘੋਰੇ ਹਨ, ਪਹੇ ਦੀ ਰੇਤ ਮੀਂਹ ਪੈਣ 'ਤੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਪਰ ਫੇਰ ਉਠ ਖਲੋਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਰਾਤ ਉੱਤੇ ਸਿਵਾਏ ਖੇਤਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ-ਜਾਂਦਾ,
ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਨੀਵੀਂ ਪਾਈ ਪਹੇ 'ਤੇ ਤੁਰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਆਸੇ-ਪਾਸੇ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ-ਕੋਈ ਪੰਛੀ ਬੋਲਦਾ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦਾ ਨਵੇਂ ਨਾਮ ਸਿਮਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਰੇਤ ਉਪਰ ਨਿੱਕੀਆਂ ਪੈੜਾਂ, ਨਿਸ਼ਾਨ ਤੇ ਚਿੱਤਰ ਜਿਹੇ ਵਾਹੇ ਹੋਏ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਨਿੱਕੇ ਪੈਰਾਂ ਵਾਲੇ ਨਿਆਣੇ ਡਕੇ ਫੜਕੇ ਰੇਤ ਉੱਤੇ ਮੂਰਤਾਂ ਬਣਾ-ਬਣਾ ਖੇਡਦੇ ਰਹੇ ਹੋਣ! ਸੱਪਾਂ ਦੀਆਂ ਲੀਹਾਂ ਤਾਂ ਏਨੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਮੈਥੋਂ ਗਿਣੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀਆਂ... ਸਾਰਾ ਪਹਾ ਸੱਪਾਂ ਦੀਆਂ ਲੀਹਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ... ਲੰਮੀਆਂ ਤੇ ਮੋਟੀਆਂ ਡਾਗਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਲੀਹਾਂ...
ਪਤਲੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਤੇ ਸੁੰਦਰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਨੇਕਾਂ ਜੀਵਨ-ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਝਾੜਾਂ-ਬੂਟਿਆ ਤੇ ਖੁੰਡਾਂ-ਖੁਰਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਧਰਤੀ ਗਰਮਾਇਸ਼ ਛੱਡਦੀ ਹੈ, ਆਥਣ ਪੈਂਦੀ ਸਾਰ ਹੀ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਰਖਵਾਲੇ ਰੋਟੀ-ਟੁੱਕਰ ਖਾਣ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਪਹਾ ਸੁੰਨਾ ਤੇ ਠੰਡਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਰਾਤ ਹੋਣ 'ਤੇ ਜਦ ਲੋਕ ਟਿਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹ ਸਬ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ, ਝਾੜਾਂ-ਬੂਟਿਆਂ ਤੇ ਖੁੱਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ, ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਤਾੜਦੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਵਾਜਾਂ ਮਾਰਦੇ ਹਨ, ਆਜੋ... ... ਖੇਲ੍ਹੀਏ... ਗੱਲਾਂ ਕਰੀਏ... ਹੱਸੀਏ ਤੇ ਗਾਈਏ,
ਕਿਰਲੇ, ਨਿਊਲੇ, ਗੋਹਾਂ, ਸੱਪ, ਸੱਪਣੀਆਂ, ਕਿਰਲੀਆਂ, ਦੋਮੂੰਹੀਆਂ, ਕਾਟੋਆਂ, ਟਿੱਡੇ ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਕੁਝ ਪਹੇ ਉਪਰ ਆ ਲਿਟਣ ਲਗਦੇ ਹਨ, ਅਠਖੇਲੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਆਪਣੇ ਪਿੰਡੇ ਠੰਡੀ ਰੇਤ ਉਪਰ ਘਿਸਾਉਂਦੇ ਹਨ... ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਖੇਡਣ-ਮੱਲਣ ਸਮੇਂ ਪਹੇ ਉਤੋਂ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਆਉਣ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਆਪਣੇ ਆਂਡਿਆਂ ਉਤੇ ਬੈਠੀ ਟਟਹਿਰੀ ਟੀਰੂ-ਰੂੰ-ਟੀਰੂ-ਰੂੰ ਕਰਦੀ ਕੁਰਲਾਹਟ ਮਚਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਦ ਉਹ ਫਰ-ਫਰ ਖੰਭ ਫੜਕਾਉਂਦੀ ਪਹੇ ਉਤੋਂ ਦੀ ਉਡਾਰੀਆਂ ਲਾਉਣ ਲਗਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਚੁੱਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੰਗਲ ਵਿੱਚੋਂ ਗਿੱਦੜਾਂ ਦੇ ਹੁਆਂਕਣ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਹ ਖਾਮੋਸ਼ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਵੇਖਣ ਲਗਦੇ ਹਨ, ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾ ਰਿਹਾ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀ ਨੂੰ ਚਾਹ ਪੀਣ ਲਈ ਸੱਦਦਾ ਹੈ, ਉੱਚੀ ਹਾਕ ਮਾਰਕੇ... ਇਹ ਸਹਿਮ ਜਾਂਦੇ ਹਨ,
ਜਦ ਚੰਨ ਆਪਣੇ ਟਹਿਕੇ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੌਣਕ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ,
ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਹੋਣ 'ਤੇ ਆਸਮਾਨ ਤਰੇਲ ਸੁੱਟਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਭ ਕੱਲ੍ਹ ਫੇਰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ, ਆਪਣੇ ਸੁੱਕੇ ਪਿੰਡਿਆਂ ਨਾਲ, ਰੇਤ ਉੱਤੇ ਸੁਨੱਖੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਤੇ ਚਿਤਰ ਵਾਹੁੰਦੇ ਹੋਏ, ਖੁੱਡਾਂ ਤੇ ਝਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ,
ਸਾਰੇ ਰਾਹ ਮੈਂ ਪੈੜਾਂ, ਨਿਸ਼ਾਨ ਤੇ ਨਕਸ਼ੇ ਜਿਹੇ ਦੇਖਦਾ ਜੰਗਲ ਵੱਲ ਨੂੰ ਤੁਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ।

23 Jan 2018